انقلاب در درمان چربی خون: قرص جدید، کلسترول بد را تا ۶۰ درصد کاهش می‌دهد

یک مطالعه پیشگامانه به بررسی داروی جدیدی به نام «انلیسیتاید» پرداخته است که می‌تواند قواعد بازی را در درمان چربی خون تغییر دهد.

برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان، مبارزه با کلسترول بالا یک چالش روزانه و خسته‌کننده است. اما خبرهای خوبی در راه است. یک پژوهش جدید و امیدوارکننده، اثرات شگفت‌انگیز داروی آزمایشی جدیدی به نام انلیسیتاید (Enlicitide) را زیر ذره‌بین برده است. دانشمندان در این تحقیق دریافتند که این دارو قادر است سطح لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) یا همان «کلسترول بد» را تا مرز ۶۰ درصد کاهش دهد.

اهمیت این خبر زمانی مشخص می‌شود که بدانیم بسیاری از بیماران، حتی با مصرف داروهای رایج مانند استاتین‌ها و رعایت رژیم‌های سخت‌گیرانه، همچنان با سطح بالای چربی خون دست‌وپنج نرم می‌کنند. اگر نتایج درخشان این تحقیق در فازهای بعدی تکرار شود، انلیسیتاید می‌تواند فرشته نجات افرادی باشد که بدنشان نسبت به درمان‌های فعلی مقاومت نشان می‌دهد.

این مطالعه که جزئیات آن در تاریخ ۹ نوامبر (۱۸ آبان) در نشریه معتبر پزشکی جاما (JAMA) منتشر شده، افق‌های روشنی را پیش روی جامعه پزشکی قرار داده است. تمرکز اصلی این پژوهش بر روی افراد مبتلا به «هیپرکلسترولمی خانوادگی هتروزیگوت» (Heterozygous familial hypercholesterolemia) بود. این نام طولانی و پیچیده، به یک اختلال ژنتیکی اشاره دارد که باعث می‌شود فرد به‌طور مادرزادی سطح بسیار بالایی از کلسترول بد داشته باشد؛ وضعیتی که اغلب با تغییر سبک زندگی به‌تنهایی قابل‌کنترل نیست.

در این مطالعه تازه، انلیسیتاید نشان داد که می‌تواند کاهشی عمیق و چشمگیر در سطح کلسترول ایجاد کند.

ورود به دنیای مهارکننده‌های PCSK9؛ مکانیزم اثر چیست؟

همه ما می‌دانیم که سطوح بالای کلسترول LDL ارتباط مستقیمی با گرفتگی عروق و افزایش خطر سکته‌های قلبی دارد. اگرچه راهکارهایی مثل ورزش، رژیم غذایی سالم و داروهایی نظیر استاتین‌ها (Statins) برای بسیاری مؤثر واقع می‌شوند، اما همیشه کارساز نیستند.

برای گروهی از بیماران که در معرض خطر جدی بیماری‌های قلبی عروقی قرار دارند، پزشکان به سراغ نسل جدیدی از داروها می‌روند: مهارکننده‌های آنزیم PCSK9. این نام مخفف عبارت تخصصی (Proprotein Convertase Subtilisin/Kexin type 9) است. اگرچه این داروها نسبتاً جدید هستند، اما سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) پیش‌ازاین نمونه‌هایی از آن‌ها را تأیید کرده که عبارت‌اند از الیروکومب (Alirocumab) و اولوکومب (Evolocumab).

اما تفاوت این داروها با استاتین‌ها چیست؟ استاتین‌ها عمدتاً تولید کلسترول در کبد را کاهش می‌دهند، اما مهارکننده‌های PCSK9 مکانیزم هوشمندانه‌تری دارند. روی سلول‌های کبد گیرنده‌هایی وجود دارد که مانند «دست‌های پاک‌کننده»، کلسترول بد را از خون می‌گیرند و حذف می‌کنند. پروتئینی به نام PCSK9 این دست‌ها را تخریب می‌کند. داروهای مهارکننده با قفل کردن این پروتئین، اجازه می‌دهند گیرنده‌های بیشتری روی سطح کبد باقی بمانند و در نتیجه پاک‌سازی خون با قدرت بیشتری انجام شود. به همین دلیل، ترکیب این داروها با استاتین‌ها معجزه می‌کند.

برگ برنده انلیسیتاید چیست؟ نکته طلایی اینجاست: تمام مهارکننده‌های PCSK9 که تاکنون ساخته شده‌اند، «تزریقی» هستند. اما داروی جدید انلیسیتاید یک «قرص خوراکی» است. این یعنی راحتی بیشتر و دردسر کمتر برای بیمار.

سایت خبری مدیکال نیوز تودی (Medical News Today) برای بررسی دقیق‌تر این موضوع با دکتر ماریا نوبل (Maria Knöbel)، مدیر پزشکی در مدیکال سرت یو‌کی (Medical Cert UK) گفتگو کرده است. او درباره اهمیت فرم خوراکی دارو می‌گوید:

«بسیاری از افراد از سوزن و تزریق گریزان‌اند. تجربه نشان داده افرادی که تمایلی به تزریق ندارند، در مصرف روزانه یک قرص بسیار منظم‌تر عمل می‌کنند. من شخصاً شاهد افزایش پایبندی به درمان تا حدود ۲۰ درصد در میان بیمارانی هستم که روش درمان خود را از تزریق به قرص تغییر می‌دهند.»

راستی‌آزمایی دقیق؛ انلیسیتاید زیر تیغ آزمایش

برای اطمینان از اثربخشی این دارو، دانشمندان یک کارآزمایی بالینی گسترده طراحی کردند. آن‌ها ۳۰۳ شرکت‌کننده مبتلا به هیپرکلسترولمی خانوادگی را که با وجود مصرف استاتین همچنان کلسترول بالا داشتند، وارد مطالعه کردند. این پژوهش یک پروژه بین‌المللی بزرگ بود که در ۵۹ مرکز تحقیقاتی در ۱۷ کشور مختلف اجرا شد.

شرکت‌کنندگان به دو گروه تقسیم شدند:

• ۲۰۲ نفر که روزانه قرص انلیسیتاید دریافت می‌کردند.
• ۱۰۱ نفر که دارونما (Placebo) یا قرص بی‌اثر می‌خوردند.

نتایج خیره‌کننده بود:

• پس از ۲۴ هفته: گروه مصرف‌کننده انلیسیتاید به‌طور میانگین شاهد ۵۸.۲ درصد کاهش در کلسترول بد بودند. این در حالی است که در گروه دارونما، سطح کلسترول نه‌تنها کم نشد، بلکه ۲.۶ درصد افزایش یافت.
• پس از ۵۲ هفته (یک سال): اثر دارو همچنان پایدار بود و کاهش ۵۵.۳ درصدی را نشان داد، درحالی‌که گروه دارونما افزایشی ۸.۷ درصدی را تجربه کردند.

دانشمندان همچنین متوجه شدند که انلیسیتاید فقط روی LDL اثر نمی‌گذارد، بلکه سایر چربی‌های مضر خون را نیز تار‌ومار می‌کند:

1. کلسترول غیر HDL: کاهشی ۵۲.۳ درصدی (در برابر کاهش ناچیز ۲.۱ درصدی در گروه دارونما). این شاخص نشان‌دهنده کل چربی‌های مضر خون است.
2. آپولیپوپروتئین بی (Apo B): کاهشی ۴۸.۲ درصدی. این پروتئین مسئول حمل کلسترول بد در بدن است و نشانگر دقیقی برای پیش‌بینی حملات قلبی محسوب می‌شود.
3. لیپوپروتئین آ یا Lipoprotein(a): کاهشی ۲۴.۷ درصدی.

دکتر نوبل درباره اهمیت کاهش «لیپوپروتئین آ» توضیح می‌دهد که این نوع چربی بسیار سرسخت است. این لیپوپروتئین شبیه به LDL است اما چسبندگی بیشتری دارد و بدن به‌سختی می‌تواند آن را دفع کند. او به بیمارانی اشاره می‌کند که با وجود ورزش حرفه‌ای و تغذیه عالی، به دلیل ژنتیک، همچنان سطح بالای لیپوپروتئین آ دارند.

دکتر آن ماری ناوار (Ann Marie Navar)، نویسنده ارشد مقاله و دانشیار مرکز پزشکی دانشگاه تگزاس ساوت‌وسترن (University of Texas Southwestern Medical Center) می‌گوید:

«نکته هیجان‌انگیز اینجاست که مصرف روزانه قرص انلیسیتاید نتایجی تقریباً یکسان با آنتی‌بادی‌های تزریقی گران‌قیمت و دشوار (مثل الیروکومب و اولوکومب) داشته است.»

آینده روشن درمان چربی خون؛ آیا این قرص برای همه مناسب است؟

اگرچه نتایج فعلی بسیار امیدوارکننده است، اما علم پزشکی همیشه محتاط عمل می‌کند. برای تأیید نهایی، نیاز به آزمایش‌های بزرگ‌تر و طولانی‌مدت وجود دارد. بااین‌حال، مشاهده چنین اثر قدرتمندی در تمام شرکت‌کنندگان، نویدبخش یک تحول بزرگ است.

سؤال مهم این است: آیا این دارو فقط برای بیماران ژنتیکی خاص کاربرد دارد یا افراد معمولی با کلسترول بالا هم می‌توانند از آن استفاده کنند؟

دکتر یو-مینگ نی (Yu-Ming Ni)، متخصص قلب و عروق در مؤسسه قلب و عروق مموریال‌کر (MemorialCare Heart and Vascular Institute) در کالیفرنیا، معتقد است که دامنه اثر این دارو وسیع‌تر خواهد بود. او توضیح می‌دهد:

«این دارو دقیقاً هم‌کلاس با داروهای تزریقی مؤثر فعلی است. بنابراین منطقی است انتظار داشته باشیم که اثرات درخشان آن در بیمارانی که کلسترول بالای آن‌ها ناشی از ژنتیک نیست و صرفاً به خاطر سبک زندگی دچار مشکل شده‌اند نیز تکرار شود.»

البته او تأکید می‌کند که باید منتظر ماند و دید آیا کاهش کلسترول توسط این قرص، در درازمدت واقعاً منجر به کاهش سکته‌های قلبی و مغزی می‌شود یا خیر.

ترور کوک دوم (Trevor Coke II)، متخصص تغذیه، نیز نگاه مثبتی به ماجرا دارد و زاویه دید متفاوتی را مطرح می‌کند:

«از نگاه یک متخصص تغذیه، وجود یک گزینه خوراکی که به اندازه آمپول مؤثر باشد، یک پیروزی بزرگ است. این یعنی دسترسی برابرتر به درمان. بسیاری از افراد به خاطر ترس از آمپول یا مشکلات تهیه آن، درمان را رها می‌کنند. انلیسیتاید می‌تواند این سد را بشکند و درمان‌های پیشرفته را به خانه همه بیماران ببرد.»

به نظر می‌رسد دنیای پزشکی یک گام دیگر به کنترل کامل بیماری‌های قلبی نزدیک شده است و شاید به‌زودی، کنترل کلسترول تنها با خوردن یک قرص کوچک در روز، برای همه امکان‌پذیر شود.