هشدار جدی استرالیا: اوزمپیک و خطر افکار خودکشی؛ مونجارو و تداخل با قرص ضدبارداری

تب‌وتاب استفاده از داروهای نوین دیابت برای کاهش وزن سریع، سراسر جهان را فرا گرفته است؛ اما به موازات محبوبیت انفجاری این داروها، نهادهای نظارتی ذره‌بین خود را روی عوارض جانبی احتمالی آن‌ها دقیق‌تر کرده‌اند. در تازه‌ترین تحول، نهاد تنظیم‌کننده مقررات دارویی استرالیا دو هشدار ایمنی بسیار مهم را به لیست عوارض این داروها اضافه کرده است: یکی مربوط به سلامت روان و دیگری درباره اختلال در پیشگیری از بارداری.

اگرچه کارشناسان تأکید می‌کنند هنوز «رابطه علی و معلولی» قطعی (Causal Association) اثبات نشده است، اما معتقدند شدت خطرات احتمالی به‌اندازه‌ای است که باید به‌عنوان یک «اقدام پیشگیرانه»، سطح آگاهی پزشکان و بیماران را افزایش داد.

زنگ خطر برای سلامت روان: افسردگی و افکار خودکشی

اداره کالاهای درمانی استرالیا (Therapeutic Goods Administration - TGA) در بیانیه اخیر خود اعلام کرده است که گزارش‌هایی مبنی بر بروز رفتارهای پرخطر و افکار خودکشی در میان مصرف‌کنندگان دسته دارویی «آگونیست‌های گیرنده جی‌ال‌پی-۱» (GLP-1 receptor agonists) دریافت کرده است.

این دسته دارویی که در بازار اغلب با نام کلی «سماگلوتایدها» (Semaglutides) شناخته می‌شوند، شامل برندهای مشهوری هستند که این روزها نام آن‌ها را زیاد می‌شنویم. این داروها عبارت‌اند از:

• اوزمپیک (Ozempic)
• ویگووی (Wegovy)
• ساکسندا (Saxenda)
• ترولیسیتی (Trulicity)
• مونجارو (Mounjaro)

سازمان TGA صراحتاً به پزشکان توصیه کرده است که «بیماران خود را از نظر بروز یا تشدید افسردگی، شکل‌گیری افکار یا رفتارهای خودکشی و هرگونه تغییر غیرعادی و ناگهانی در خلق‌وقو به دقت تحت پایش قرار دهند».

آمارها چه می‌گویند؟

یک مطالعه جامع در سال ۲۰۲۴ (۱۴۰۳) که پایگاه داده جهانی واکنش‌های نامطلوب سازمان بهداشت جهانی (World Health Organization) را بررسی کرده بود، نشان داد گزارش‌های مربوط به افکار خودکشی در مصرف‌کنندگان سماگلوتاید، کمی فراتر از حد انتظار بوده است؛ حتی زمانی که این آمار با سایر داروهای کنترل دیابت مقایسه شد.

در پی این سیگنال بین‌المللی (اصطلاحی پزشکی برای عوارضی که نیاز به بررسی فوری دارند)، TGA از «کمیته مشورتی داروها» (Advisory Committee on Medicines) درخواست کرد تا موضوع را به‌صورت تخصصی و مستقل بررسی کند. نتیجه این بررسی‌ها نشان داد اگرچه شواهد کافی برای اثبات اینکه دارو مستقیماً عامل این افکار است وجود ندارد، اما یک تداخل پیچیده میان بیماری‌های روانی و اختلالات مزمن غدد (که این داروها برای درمانشان تجویز می‌شوند) وجود دارد.

بررسی پایگاه داده داخلی استرالیا تا پایان شهریور ۱۴۰۴ نیز آمار قابل‌تأملی را نشان می‌دهد:

• ۷۲ گزارش افکار خودکشی
• ۶ گزارش خودکشی ناشی از افسردگی شدید
• ۴ مورد اقدام به خودکشی
• ۲ مورد خودکشی منجر به مرگ
• ۱ مورد افکار آسیب رساندن به خود

این ارقام در حالی ثبت شده است که تنها در بازه سال مالی گذشته، بیش از دو میلیون نسخه از سماگلوتاید تحت پوشش بیمه در استرالیا تجویز شده و قطعاً آمار مصرف‌کنندگان آزاد بسیار بیشتر از این ارقام است.

نظر متخصصان: چه کسانی بیشتر در معرض خطرند؟

دکتر تری-لین ساوت (Dr Terri-Lynne South)، رئیس گروه تخصصی مدیریت چاقی در «کالج سلطنتی پزشکان عمومی استرالیا» (Royal Australian College of General Practitioners)، نگاهی تحلیلی به این موضوع دارد.

او می‌گوید: «ما معتقدیم زیرگروهی از بیماران وجود دارند که نسبت به نوسانات سلامت روان آسیب‌پذیرتر هستند. در حال حاضر به نظر می‌رسد این خطر بیشتر متوجه کسانی است که سابقه قبلی یا فعلی افسردگی و اضطراب دارند یا در حال مصرف داروهای ضدافسردگی هستند.»

نکته جالب دیگری که دکتر ساوت به آن اشاره می‌کند، تأثیر روانی خودِ پدیده «لاغری سریع» است. مطالعات روی بیمارانی که جراحی چاقی (Bariatric Surgery) انجام داده‌اند نشان می‌دهد که کاهش وزن ناگهانی و چشمگیر، می‌تواند از نظر روانی یک شوک یا «رویداد تحریک‌کننده» (Triggering Event) برای مغز باشد و تعادل روحی فرد را برهم بزند.

هشدار اختصاصی برای زنان: مونجارو و تداخل با قرص‌های ضدبارداری

علاوه بر هشدار عمومی سلامت روان، TGA یک هشدار اختصاصی و بسیار مهم برای داروی مونجارو (Mounjaro) صادر کرده است که مستقیماً بر اثربخشی روش‌های پیشگیری از بارداری تأثیر می‌گذارد.

پس از تحقیقات گسترده، این سازمان اعلام کرد احتمال دارد مصرف مونجارو باعث کاهش اثر قرص‌های ضدبارداری خوراکی شود. مکانیسم این تداخل به نحوه عملکرد دارو برمی‌گردد.

دکتر ساوت در این باره توضیح می‌دهد: «یکی از کارهای مونجارو، ایجاد تأخیر در تخلیه معده است تا فرد احساس سیری طولانی‌تری داشته باشد. اما این تأخیر به این معناست که غذا و هر داروی دیگری -از جمله قرص ضدبارداری- دیرتر از معده خارج شده و وارد روده می‌شود. این موضوع جذب دارو را مختل کرده و ممکن است اثربخشی قرص ضدبارداری را از بین ببرد.»

توصیه حیاتی به مصرف‌کنندگان مونجارو

به‌عنوان یک اقدام احتیاطی، اطلاعات محصول مونجارو به‌روزرسانی شده و به بیمارانی که از قرص ضدبارداری استفاده می‌کنند توصیه می‌شود: ۱. در صورت امکان، روش پیشگیری خود را به روش‌های غیرخوراکی (مانند IUD یا ایمپلنت) تغییر دهند. ۲. یا در ۴ هفته اول شروع مصرف دارو و همچنین تا ۴ هفته پس از هر بار افزایش دوز، حتماً از یک روش مانع فیزیکی (مانند کاندوم) در کنار قرص استفاده کنند.

این نهاد تأکید کرده است که هیچ‌کدام از داروهای خانواده GLP-1 RA نباید در دوران بارداری مصرف شوند.

چرا این عوارض تازه مشخص شده‌اند؟

شاید بپرسید چرا این داروها پس از ورود به بازار دچار چنین هشدارهایی می‌شوند؟ دکتر ساوت پاسخ می‌دهد که این بخشی از فرایند استاندارد «نظارت پس از عرضه به بازار» (Post-market surveillance) است. در آزمایش‌های اولیه بالینی، تعداد محدودی از افراد (شاید چند هزار نفر) دارو را تست می‌کنند. اما عوارض نادر یا تداخلات خاص، تنها زمانی خود را نشان می‌دهند که دارو وارد بازار جهانی شده و ده‌ها هزار یا میلیون‌ها نفر با شرایط بدنی مختلف از آن استفاده کنند.