تفاوت شیرمادر و شیرخشک نوزاد و ترکیبات آن ها

راهنمای جامع شیرخشک – بخش دوم

 شیرمادر یا شیرخشک 

بهترین روش برای تغذیه نوزاد، شیر مادر است. تماس بدنی و چشمی که در طی شیر دادن بین مادر و فرزند ایجاد می‌شود، برای هر دو مزایای عاطفی و روحی بسیاری به همراه دارد. مطالعات مختلف نشان داده که نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند در آینده احتمال کمتری برای ابتلا به مشکلات گوارشی، اسهال، آلرژی، آسم، افسردگی و دیابت تیپ دو دارند. در واقع تغذیه با شیر مادر نوعی سرمایه‌گذاری برای آینده کودک است

با این حال، در برخی موارد، مادران به دلایل پزشکی یا دلایل شخصی نمی‌توانند به نوزاد خود شیر بدهند. در این موارد، شیر خشک به عنوان بهترین جایگزین در نظر گرفته می‌شود. بیشتر انواع شیرخشک نوزادان از شیر گاو تهیه شده و ترکیبات آن‌ها بسیار شبیه به شیر مادر است

لازم به ذکر است که در حالی که شیر خشک می‌تواند جایگزین مناسبی برای شیر مادر باشد، با این حال با شیر مادر یکسان نیست. شیر مادر شامل خصوصیات افزایش دهنده سیستم ایمنی بدن دارد و به شکلی طراحی شده است که نیاز‌های تغذیه‌ای خاص نوزاد را در هر مرحله از رشد برطرف کند. بنابراین، در صورت امکان همواره شیر مادر باید اولین گزینه برای تغذیه نوزاد باشد

 

تفاوت های ترکیب شیر مادر و شیر گاو

پروتئین: 

نسبت پروتئین وی به کازئین در شیر مادر ۷۰ به ۳۰ درصد است در صورتی که این نسبت در شیر گاو ۱۸ به ۸۲ درصد می‌باشد یعنی پروتئین عمده‌ی شیر گاو، پروتئین کازئین است که دیرهضم و نامحلول است و نوزادان زیر ۶ ماه قادر به هضم این حجم از پروتئین کازئین نیستند بنابراین میزان پروتئین‌های شیر گاو باید برای استفاده در شیر خشک تغییر کند.

چربی:

مقدار چربی شیر گاو نسبت به شیر مادر کمتر است بنابراین در استفاده از شیر گاو برای تولید شیر خشک به آن مقداری چربی گیاهی (لینولئیک اسید و آراشیدونیک اسید) افزوده می‌شود تا اسید‌های چرب ضروری نوزاد تأمین گردد.

کربوهیدرات:

مقدار لاکتوز (کربوهیدرات) شیر گاو برای تغذیه نوزاد در شیر خشک باید افزایش یابد.

ویتامین‌ها و مواد معدنی:

ویتامین‌ها، املاح، مواد معدنی موجود در شیر گاو برای تغذیه و رشد و نمو کودک کافی نیست بنابراین برای تهیه شیر خشک باید به آن انواع ویتامین‌ها، املاح و مواد معدنی افزوده شود.

 

شیر مادر: 

ترکیبی از مواد مغذی مختلف است که می‌تواند به رشد و نمو سالم نوزاد کمک کند. این ترکیب شامل پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتأمین‌ها و مواد معدنی مختلف است. شیر مادر شامل تمامی اسیدآمینه‌های ضروری و انواع پروتئین ضروری برای نوزاد است. چربی در شیر مادر نیز شامل اسید‌های چربی است که برای تأمین انرژی و رشد مغز و عصب‌ها لازم است. کربوهیدرات‌های موجود در شیر مادر شامل لاکتوز است که برای تأمین انرژی مورد نیاز نوزاد مفید است.

ویتامین‌های موجود در شیر مادر شامل ویتامین A، D، E و K است. ویتامین A برای رشد و سلامت چشم‌ها، پوست و مو‌ها مفید است. ویتامین D برای جذب کلسیم و رشد استخوان‌ها مهم است. ویتأمین E به عنوان یک آنتی‌اکسیدان برای حفظ سلامتی سلول‌ها مفید است. و ویتأمین K برای جلوگیری از خونریزی مفید است.

مواد معدنی موجود در شیر مادر شامل کلسیم، آهن، روی، مس و منیزیم است. کلسیم برای رشد استخوان‌ها و دندان‌ها مهم است. آهن برای جلوگیری از کم‌خونی و حفظ سلامتی سلول‌ها مفید است. روی و مس برای ساختن سلول‌ها و افزایش سیستم ایمنی بدن مفید هستند. و منیزیم برای حفظ سلامتی قلب و عروق مهم است.

اما 

 شیرخشک نوزاد:

اکثر شیرخشک‌ها شامل ترکیباتی هستند که به آن‌ها فرمول طلایی شیرخشک می‌گویندکه شامل مجموعه‌ای از مواد مغذی مختلف است که برای رشد و توسعه سالم نوزادان بسیار مهم است.

بهترین شیر خشک، شیر خشکی است که تمام ۲۱ اسیدآمینه استاندارد، ویتأمین‌ها و مواد معدنی لازم را داشته باشد.

مقادیر معمول مواد مغذی در شیر خشک بدون چربی شامل ۳۶٪ پروتئین، ۵۲٪ کربوهیدرات، ۱. ۳٪ کلسیم و ۱. ۸٪ پتاسیم است.

میزان این مواد برای شیر خشک‌های کامل شامل ۲۵ تا ۲۷٪ پروتئین، ۳۶ تا ۳۸٪ کربوهیدرات، ۲۶ تا ۴۰٪ چربی و ۵ تا ۷٪ مواد معدنی است. همچنین، شیر خشک‌ها عموماً حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ IU ویتأمین D دارند که برای جذب کلسیم و رشد استخوان‌ها بسیار مهم است.

ویتامین‌ها، املاح و مواد معدنی مورد نیاز نوزاد

 

مراقبت از تغذیه نوزادان بسیار مهم است و بخشی از این مراقبت، شامل تأمین ویتامین‌ها، املاح و مواد معدنی مورد نیاز برای رشد و توسعه سالم نوزاد می‌شود. در ادامه مقاله به ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری که باید به وسیله تغذیه نوزاد تأمین شود و نقش هرکدام از آن‌ها می‌پردازیم. لازم به ذکر است که هر نوع روش تغذیه‌ای که برای نوزاد انتخاب می‌شود از جمله شیرخشک نوزاد باید شامل موارد زیر باشد

 

ویتامین D:

ویتامین D برای رشد استخوان‌ها و دندان‌های نوزاد بسیار مهم است. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند، نیاز به مکمل ویتامین D دارند. ویتامین D به صورت طبیعی در نور خورشید وجود دارد و بهترین راه برای تأمین ویتامین D، قرار دادن نوزاد در معرض نور خورشید است. همچنین، مکمل‌های ویتامین D نیز برای تأمین نیاز‌های روزانه نوزادان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ویتامین K:

ویتامین K برای جلوگیری از خونریزی نوزاد پس از تولد بسیار مهم است. اغلب نوزادان پس از تولد به‌صورت رایگان واکسینه می‌شوند که حاوی ویتامین K است

ویتامین A :

ویتامین آ به همراه کارتینوئید‌ها مانند لوتئین و بتاکاروتن در تقویت قدرت بینایی و افزایش مقاومت بدن در برابر ابتلا به عفونت‌ها، خصوصاً مجاری تنفسی و سلامت پوست و لثه‌ها تأثیر دارد

آهن:

آهن برای ساختن هموگلوبین، ماده‌ای که در خون نوزادان برای حمل اکسیژن به اندام‌های مختلف بدن استفاده می‌شود، ضروری است. نوزادان که از شیر مادر تغذیه می‌شوند، باید حداقل تا شش ماهگی از آهن کافی تأمین شود. در صورت نیاز، مکمل آهن به نوزادان تجویز می‌شود.

کلسیم:

کلسیم برای رشد و تقویت استخوان‌ها و دندان‌های نوزاد بسیار مهم است. شیر مادر و شیرخشک حاوی کلسیم می‌باشند و برای تأمین نیاز‌های روزانه نوزادان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

زینک یا روی:

زینک یا روی برای تقویت سیستم ایمنی و سلامت پوست نوزادان بسیار مهم است. مکمل‌های روی می‌توانند در صورت نیاز به نوزادان تجویز شوند.

منیزیم، مس و سلنیوم:

این مواد معدنی برای ساختن و تقویت سیستم ایمنی نوزادان بسیار مهم هستند. مکمل‌هایی که حاوی این مواد معدنی هستند، برای تأمین نیاز‌های روزانه نوزادان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ویتامین C و E:

ویتامین‌های C و E برای حفظ سلامت پوست و تقویت سیستم ایمنی نوزادان بسیار مهم هستند. این ویتامین‌ها در شیر مادر و شیرخشک وجود دارند و برای تأمین نیاز‌های روزانه نوزادان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ویتامین B:

انواع ویتامین B برای سلامت عمومی نوزاد بسیار مهم است. این ویتامین شامل ویتأمین‌های گروه B (B۱ (تیامین)، B۲ (ریبوفلاوین)، B۳ (نیاسین)، B۴ (کولین)، B۵ (پنتوتنیک اسید)، B۶ (پیریدوکسین)، B۷(بیوتین)، B۹ (فولیک اسید)، B۱۲ (کوبالامین) است که به‌طور مستقل و در ترکیب با یکدیگر در تقویت سیستم عصبی، سیستم ایمنی و سیستم گوارشی و تأمین انرژی نوزادان نقش دارند. شیر مادر و شیرخشک حاوی ویتامین‌های B می‌باشند و برای تأمین نیاز‌های روزانه نوزادان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

علاوه بر این موارد که بیان شد:

ویتامین A، C، E و سلنیوم نقش آنتی اکسیدان را در بدن نوزاد دارند.

مواد معدنی کلسیم و فسفر و ویتامین D برای رشد استخوان نوزاد لازم هستند.

منیزیم در عملکرد عضلات مؤثر است.

املاح سدیم، پتاسیم، کلر تنظیم‌کننده الکترولیت‌های بدن هستند.

ماده معدنی ید در تولید هورمون‌های تیروئیدی نقش دارد.

امگا ۳ ترکیب ۳ اسید چرب اشباع نشده‌ی ALA (آلفا لینولئیک اسید)، EPA (ایکوزا پنتانوئیک اسید) DHA (دوکوزا هگزانوئیک اسید) می‌باشد و جهت محافظت از بدن در برابر فرایند‌های التهابی و بهبود کیفیت پوست و ترمیم زخم‌ها ضروری است و امگا ۶ (اسید آراشیدونیک یاAA و لینولئیک اسید) در بهبود جریان و گردش خون تأثیر دارد.

LCPS: اسید‌های چرب زنجیره بلند اشباع نشده که شامل امگا ۳ و ۶ است

زنجیره‌ی DHA و EPA در سلامت قلب و عروق و بینایی مؤثر است.

نوکلئوتید‌ها (فنیل آلانین، هیستیدین، سیستیدین، گوانوزین، آدنوزین، پورین) در رشد و نمو، افزایش عملکرد سیستم ایمنی، افزایش انرژی بدن، بهبود عملکرد سیستم گوارش و بهبود متابولیسم چربی‌ها مؤثر هستند.

تائورین یک آمینو اسید است که در بسیاری از قسمت‌های بدن به خصوص چشم، مغز، قلب و حتی داخل عضله نیز یافت شده و در تنظیم تعادل آب، میزان انرژی، ضربان قلب و همچنین انقباض عضلانی می‌تواند نقش داشته باشد.

ال کارنیتین از اسید آمینه لیزین و متیونین در بافت عضلات و کبد ساخته می‌شود و موجب آزادسازی انرژی از چربی می‌شود.

اینوزیتول یک قند می‌باشد که درمتابولیسم چربی‌ها و تولید انرژی کاربرد دارد.

لیزین یک آمینو اسید محرک هورمون رشد است.

HMO: دستگاه گوارش نوزاد در ابتدا استریل است و به تدریج فلور نرمال آن شکل می‌گیرد. در داخل شیر مادر قند‌های غیر قابل جذب (اولیگو ساکاریدها) به عنوان پری بیوتیک به صورت دست نخورده از معده عبور کرده و به روده‌ی بزرگ که محل زندگی باکتری‌های مفید بدن است می‌رسند و در تغذیه باکتری‌های مفید روده مؤثرند و باعث افزایش رشد و تکثیر آن‌ها و کاهش اختلالات گوارشی از جمله اسهال و یبوست و افزایش عملکرد سیستیم ایمنی بدن می‌شوند.

GOS (گالاکتو اولیگو ساکارید)، FOS (فروکتو اولیگو ساکارید) که در تغذیه باکتری‌های مفید روده مؤثرند، باعث افزایش رشد و تکثیر آن‌ها و کاهش اختلالات گوارشی از جمله اسهال و یبوست و افزایش قدرت ایمنی بدن می‌شوند. به ترکیب این دو Immunofortis گفته می‌شود.

سیالیک اسید یک مونوساکارید است که در افزایش ارتباطات سلولی، افزایش هوش و حافظه و تکامل سیستم عصبی و ایمنی نقش دارد.

انتخاب شیر خشک مناسب نوزاد با توجه به تنوع فراوان آن‌ها دشوار است. برای انتخاب شیر خشک مناسب باید مسائل زیادی را در نظر گرفت از جمله: سن و وزن و نیاز کودک، شرایط یا وجود بیماری خاص در کودک، قیمت و در دسترس بودن شیر خشک

 

دکتر‌امیرحسین گیتی نورد