میثاق تاریخی کشورهای جهان برای مهار مرگهای زودرس و بحران سلامت روان
رهبران کشورهای سراسر دنیا در جریان هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد (United Nations General Assembly - UNGA)، گامی بلند و سرنوشتساز برداشتند و بیانیهای سیاسی را برای نبرد با بیماریهای غیرواگیر (Noncommunicable Diseases - NCDs) و چالشهای سلامت روان تصویب کردند؛ بیانیهای که بر پایهی رویکردی کاملاً یکپارچه و همهجانبه بنا شده است. این توافق مهم، ماحصل مذاکرات فشرده بیندولتی است که پیش از چهارمین نشست عالیرتبه مجمع عمومی با موضوع پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر و ارتقای سلامت روان و رفاه، در تاریخ ۳ مهر ۱۴۰۴ (۲۵ سپتامبر ۲۰۲۵) برگزار شده بود.
این سند راهبردی که «برابری و یکپارچگی: دگرگونسازی زندگی و معیشت از طریق رهبری و اقدام در زمینه بیماریهای غیرواگیر و ارتقای سلامت روان و رفاه» نام دارد، نخستین بیانیه در نوع خود است که دو مقوله بیماریهای جسمی غیرواگیر و سلامت روان را در کنار هم و در یک قاب واحد میبیند. این سند فرصتی بینظیر برای شتابدهی به پیشرفتهای جهانی خلق کرده و مجموعهای از اهداف مشخص را برای افق سال ۲۰۳۰ ترسیم میکند. انتظار میرود این اقدام، سرآغاز عصر تازهای در مدیریت برخی از بحرانیترین چالشهای سلامت جهان باشد؛ چالشهایی که مردم را در هر سن و با هر سطح درآمدی در گوشهوکنار گیتی درگیر کرده است.
امروزه بیماریهای غیرواگیر به عنوان عامل اصلی مرگومیر، سالانه جان ۱۸ میلیون انسان را به شکلی زودهنگام میگیرند و همزمان، شرایط ناپایدار سلامت روان زندگی بیش از یک میلیارد نفر را در سطح جهان تحتالشعاع قرار داده است. ریشه بسیاری از بیماریهای غیرواگیر در عوامل خطری نهفته است که کاملاً قابل پیشگیری هستند؛ عواملی نظیر رژیم غذایی ناسالم، استعمال دخانیات، مصرف الکل، کمتحرکی و آلودگی هوا که بسیاری از آنها تأثیری مخرب و مستقیم بر سلامت روان نیز دارند. آمارهای نگرانکننده نشان میدهد که هم بیماریهای غیرواگیر و هم اختلالات سلامت روان در تمام کشورها رو به افزایش است و هیچ جامعهای از گزند آنها در امان نیست. این وضعیت، آنها را از یک مسئله صرفاً بهداشتی فراتر برده و به تهدیدی جدی برای بهرهوری و رشد اقتصادی پایدار تبدیل کرده است.
عصری نو با اهدافی سنجشپذیر و دقیق
این بیانیه سیاسی جدید، نشانی از بلوغ و تکامل نسبت به تعهدات گذشته دارد و برای نخستین بار، سه هدف جهانی با عنوان «مسیر سریع» (Fast-track) را تعیین کرده که باید تا سال ۲۰۳۰ محقق شوند. این اهداف کلیدی عبارتاند از:
- کاهش تعداد مصرفکنندگان تنباکو به میزان ۱۵۰ میلیون نفر؛
- کنترل فشار خون برای ۱۵۰ میلیون نفر بیشتر از آمار فعلی؛ و
- فراهم کردن دسترسی به مراقبتهای سلامت روان برای ۱۵۰ میلیون نفر دیگر.
برای تضمین اینکه کشورها توانایی دستیابی به این قلهها را داشته باشند، بیانیه مذکور اهداف فرآیندی بلندپروازانه و قابلاندازهگیری را نیز برای سیستمهای ملی تا سال ۲۰۳۰ وضع کرده است که شامل موارد زیر میشود:
- استقرار اقدامات سیاسی، قانونی، نظارتی و مالی در حداقل ۸۰ درصد از کشورها؛
- دسترسی به داروهای ضروری و فناوریهای پایه توصیهشده توسط سازمان بهداشت جهانی (World Health Organization - WHO) برای بیماریهای غیرواگیر و سلامت روان با قیمت مقرونبهصرفه در حداقل ۸۰ درصد از مراکز مراقبتهای بهداشتی اولیه؛
- اجرای سیاستها یا اقدامات حفاظت مالی برای پوشش یا محدودسازی هزینههای خدمات ضروری این بیماریها در حداقل ۶۰ درصد از کشورها؛
- تدوین و اجرای برنامههای ملی عملیاتی و چندبخشی برای مقابله با بیماریهای غیرواگیر و سلامت روان در حداقل ۸۰ درصد از کشورها؛ و
- استقرار سیستمهای نظارت و پایش قدرتمند برای رصد این بیماریها در حداقل ۸۰ درصد از کشورها.
دکتر تدروس ادهانوم گبریسوس، مدیرکل سازمان بهداشت جهانی، در این باره اظهار داشت: «تصویب این اهداف جسورانه برای مهار بیماریهای غیرواگیر و ارتقای سلامت روان، گواهی روشن بر تعهد کشورهای عضو برای صیانت از جان و سلامت مردمشان است. ما در کنار هم میتوانیم مسیر حرکت بیماریهای غیرواگیر و سلامت روان را تغییر دهیم و سلامت، رفاه و فرصتهای برابر را برای همگان به ارمغان آوریم.»
جامعترین سند جهانی از نظر گستره و تعهدات
این بیانیه سیاسی را میتوان جامعترین سند تا به امروز دانست که با درسگیری از تجربیات تلخ همهگیری کووید-۱۹ و پاسخ به چالشهای نوظهور جهانی تدوین شده است. دامنه بیسابقه این سند، بسیاری از مسائل فوری را که پیشتر مغفول مانده بودند، برای اولین بار در بر میگیرد. این موارد عبارتاند از:
- حوزههای گستردهتر بیماریهای غیرواگیر: شامل سلامت دهان و دندان، سلامت ریه، سرطان کودکان، بیماریهای کبدی، کلیوی و بیماریهای نادر؛
- عوامل محیطی تعیینکننده: شامل آلودگی هوا، دسترسی به سوخت پاک برای پختوپز، خطرات مواجهه با سرب و مواد شیمیایی خطرناک؛ و
- ریسکهای در حال تحول دنیای دیجیتال: شامل پیامدهای حضور در شبکههای اجتماعی، زمان بیش از حد خیره شدن به صفحات نمایش (Screen time)، محتوای آسیبرسان و خطرات ناشی از اطلاعات غلط و گمراهکننده.
این بیانیه سیاسی بازتابدهنده تمرکز نظارتی دقیقتر و سختگیرانهتری بر سیگارهای الکترونیکی، محصولات جدید تنباکو، بازاریابی غذاهای ناسالم برای کودکان، برچسبگذاری شفاف روی بستهبندی مواد غذایی و حذف کامل چربیهای ترانس است. تعهدات مندرج در این سند بر استدلال قوی «عدالت و برابری» استوار است و تخصص و نیازهای افراد درگیر با بیماریهای غیرواگیر و مشکلات سلامت روان، جوامع آسیبپذیر در برابر تغییرات اقلیمی، کشورهای در حال توسعه جزیرهای کوچک (Small Island Developing States - SIDS) و کسانی را که در شرایط بحرانی بشردوستانه زندگی میکنند، در کانون توجه قرار میدهد.
تأمین مالی و همبستگی اجتماعی در چشماندازی دشوار
با وجود اذعان به شرایط اقتصادی دشواری که بودجههای سلامت را در سراسر جهان تهدید میکند، این بیانیه با ادبیاتی صریحتر و محکمتر از اسناد پیشین، از کشورها میخواهد که منابع مالی کافی، قابل پیشبینی و پایدار را تضمین کنند. این امر از طریق افزایش بودجههای داخلی، تقویت مشارکتهای بینالمللی و ایجاد چارچوبهای چندجانبه و هماهنگ امکانپذیر خواهد بود.
این بیانیه سیاسی، جایگاه بیماریهای غیرواگیر و سلامت روان را از سطح نگرانیهای صرفاً پزشکی ارتقا داده و آنها را به عنوان ستونهای اصلی برای دستیابی به توسعه پایدار و عدالت اجتماعی معرفی میکند. سند مذکور تأکید دارد که راهحلها در گرو رویکرد «کل دولت» و «کل جامعه» است؛ رویکردی که مستلزم مشارکت فعال جامعه مدنی، شرکای بینالمللی، جوانان، افراد دارای معلولیت و کسانی است که تجربه زیسته با این بیماریها را دارند.
نگاه به افق پیش رو: چارچوبی برای پاسخگویی
این سند با تکیه بر سه بیانیه قبلی و تقویت آنها، نقشهی راهی تازه به سوی آیندهای سالمتر، عادلانهتر و مرفهتر ترسیم میکند. متن بیانیه بر ضرورت ایجاد مکانیسمهای پاسخگویی شفاف که بتوانند میزان اثرگذاری اقدامات را نشان دهند و حفظ کنند، صحه میگذارد.
قرار است دبیرکل سازمان ملل متحد (UN Secretary-General) پیش از نشست عالیرتبه بعدی، گزارشی جامع از میزان پیشرفت کشورها به سوی این اهداف تا سال ۲۰۳۰ ارائه دهد. سازمان بهداشت جهانی نیز دوشادوش آژانسهای سازمان ملل، کشورهای عضو را در مسیر ترجمه این تعهدات تاریخی به اقدامات عملی ملی یاری خواهد کرد و فرآیند پاسخگویی را از همین لحظه تا سال ۲۰۳۰ و فراتر از آن تضمین میکند.
سازمان بهداشت جهانی «مرگ زودرس» را مرگی تعریف میکند که پیش از رسیدن به میانگین سن مرگ در یک جمعیت خاص رخ دهد؛ عددی که بسته به نقاط مختلف جهان متفاوت است. با این حال، در سطح جهانی، ما مرگ پیش از ۷۰ سالگی را به عنوان مرگ زودرس تعریف کردهایم.
بازنشر
