تابستان سخت ۱۴۰۴؛ ۱۸ استان در وضعیت هشدار کم‌آبی قرار گرفتند
با آغاز فصل گرما و ادامه کاهش بارندگی‌ها در بسیاری از نقاط کشور، گزارش‌های رسمی نشان می‌دهند که دست‌کم ۱۸ استان ایران وارد مرحله هشدار کم‌آبی شده‌اند. بررسی‌های انجام‌شده از سوی وزارت نیرو و سازمان هواشناسی کشور حاکی از آن است که ذخایر آبی سدهای اصلی در نیمه نخست سال جاری به‌طور میانگین تا ۴۰ درصد کاهش پیدا کرده و سطح آب‌های زیرزمینی هم در بیشتر مناطق مرکزی و جنوبی با افت قابل‌توجهی روبه‌رو شده است.
در استان‌هایی مانند فارس، کرمان، سیستان و بلوچستان، یزد، هرمزگان و خراسان جنوبی، کاهش بارندگی در زمستان و بهار، همراه با دمای بالاتر از میانگین فصلی، شرایط بحرانی‌تری ایجاد کرده است. برخی شهرها در این استان‌ها، ناچار به سهمیه‌بندی آب شرب شده‌اند و مسئولان محلی هشدار داده‌اند که در صورت تداوم روند مصرف فعلی، تأمین آب آشامیدنی در هفته‌های آینده با دشواری جدی روبه‌رو خواهد شد.
وزارت نیرو در اطلاعیه‌ای ضمن تأکید بر لزوم صرفه‌جویی در مصرف خانگی، از تدوین طرح‌هایی برای مدیریت منابع آبی در مناطق بحران‌زده خبر داده است. همچنین قرار است توزیع آب در بخش کشاورزی هم با محدودیت‌هایی مواجه شود؛ موضوعی که نگرانی‌های زیادی را در میان کشاورزان به‌وجود آورده و ممکن است بر امنیت غذایی کشور هم تأثیرگذار باشد.
در کنار خشکسالی و کاهش منابع آب سطحی، پدیده فرونشست زمین در مناطقی مانند ورامین، دامغان و جنوب اصفهان هم به شکل نگران‌کننده‌ای افزایش یافته است. کارشناسان معتقدند در صورت تداوم برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، برخی دشت‌ها در سال‌های آینده به‌طور کامل غیرقابل استفاده خواهند شد.
مسئولان از مردم خواسته‌اند که با آگاهی بیشتر نسبت به مصرف منابع آبی، در کنترل بحران مشارکت فعال داشته باشند. در همین حال، فعالان محیط زیست خواستار تسریع در اجرای برنامه‌های بلندمدت مدیریت منابع آب و بازنگری جدی در الگوهای توسعه شهری و کشاورزی شده‌اند.
کاهش ۳۰ درصدی ذخایر سدهای کشور؛ بحران آب در راه است؟
آخرین آمار منتشرشده از سوی شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد که میزان ذخایر سدهای کشور در پایان فروردین ۱۴۰۴ نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۳۰ درصد کاهش یافته است. این کاهش، زنگ خطری جدی برای تابستانی پرچالش به‌ویژه در مناطق گرم و خشک کشور تلقی می‌شود؛ مناطقی که وابستگی بالایی به منابع آبی سدها دارند و کاهش این منابع می‌تواند پیامدهای وسیعی بر زندگی روزمره، کشاورزی و صنعت داشته باشد.
بر اساس گزارش رسمی، مجموع حجم آب ذخیره‌شده در مخازن سدهای کشور به حدود ۲۷ میلیارد مترمکعب رسیده که در مقایسه با ظرفیت اسمی آنها (بیش از ۵۰ میلیارد مترمکعب)، رقم نگران‌کننده‌ای به‌شمار می‌رود. سدهای مهمی مانند زاینده‌رود، کرج، لار، درودزن و کرخه، با کاهش محسوس سطح آب روبه‌رو شده‌اند؛ به‌طوری‌که برخی از آنها تنها با حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد ظرفیت خود در حال بهره‌برداری هستند.
کارشناسان حوزه آب دلایل مختلفی برای این کاهش بی‌سابقه مطرح کرده‌اند؛ از جمله کاهش چشمگیر بارندگی‌ها در پاییز و زمستان گذشته، افزایش دمای هوا و تبخیر سطحی، برداشت‌های بی‌رویه و نبود مدیریت یکپارچه در توزیع منابع آب. علاوه بر این، بسیاری از پروژه‌های انتقال آب و توسعه کشاورزی بدون ارزیابی دقیق منابع موجود، فشار مضاعفی بر سدها وارد کرده‌اند.
در چنین شرایطی، کارشناسان هشدار داده‌اند که اگر سیاست‌های مصرف آب به‌ویژه در بخش کشاورزی و شهری اصلاح نشود، کشور با بحران کم‌آبی گسترده‌تری در تابستان امسال مواجه خواهد شد. برخی استان‌ها مانند اصفهان، تهران، فارس، کرمانشاه و خوزستان بیش از سایر مناطق در معرض خطر قرار دارند.
وزارت نیرو در واکنش به این وضعیت اعلام کرده که طرح‌های اضطراری مدیریت مصرف آب در حال تدوین و اجراست؛ از جمله افزایش محدودیت‌های برداشت، اصلاح شبکه‌های فرسوده توزیع و تشویق شهروندان به صرفه‌جویی در مصرف خانگی. با این حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند که اقدامات مقطعی، توان مهار بحران‌های آبی را ندارند و نیاز به برنامه‌ریزی‌های اساسی و سرمایه‌گذاری‌های پایدار در مدیریت منابع آب بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
افزایش جمعیت شهرها، رشد مصرف، تغییر اقلیم و استفاده ناپایدار از منابع آب، چهار محور اصلی تهدیدکننده امنیت آبی کشور هستند؛ مسائلی که اگر به‌موقع مدیریت نشوند، می‌توانند نه‌تنها وضعیت اجتماعی و اقتصادی را دستخوش ناپایداری کنند، بلکه به مهاجرت‌های گسترده، کاهش تولیدات کشاورزی و فرسایش محیط زیست هم دامن بزنند.
محدودیت جدید برای مصرف آب در شهرهای پرجمعیت اعمال شد
در پی تشدید بحران منابع آبی کشور و کاهش نگران‌کننده سطح ذخایر سدها، وزارت نیرو اعلام کرد که از ابتدای خرداد ۱۴۰۴، محدودیت‌های تازه‌ای برای مصرف آب در کلان‌شهرها و مناطق پرجمعیت اعمال خواهد شد. این تصمیم در حالی اتخاذ شده که گزارش‌های رسمی حاکی از کاهش متوسط ۳۰ درصدی ذخایر آبی سدها و افت محسوس سطح آب‌های زیرزمینی در سراسر کشور است؛ روندی که در صورت ادامه، تأمین آب شرب و بهداشت عمومی را در تابستان پیش‌رو با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد کرد.
طبق اطلاعیه رسمی وزارت نیرو، در گام نخست، شهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، تبریز، کرج و اهواز مشمول برنامه مدیریت مصرف و محدودیت‌های زمان‌بندی‌شده خواهند شد. این محدودیت‌ها شامل کاهش فشار آب در ساعات اوج مصرف، قطع موقت جریان در ساعات مشخص شبانه‌روز، ممنوعیت آبیاری فضای سبز عمومی و خصوصی با آب شرب، و همچنین نظارت شدیدتر بر مصرف غیرضروری در واحدهای مسکونی و تجاری است.
مسئولان تأکید کرده‌اند که این سیاست‌ها در راستای «مدیریت تقاضا» و پیشگیری از بحران فراگیر آبی در کلان‌شهرها اتخاذ شده‌اند. به گفته سخنگوی شرکت آب و فاضلاب کشور، در ماه‌های گذشته بیش از ۷۰ درصد از منابع تأمین آب در کلان‌شهرها به مصرف خانگی و عمومی رسیده و بدون همراهی جدی مردم، حفظ پایداری سیستم آبرسانی امکان‌پذیر نخواهد بود.
از سوی دیگر، شهرداری‌ها هم موظف شده‌اند که استفاده از آب شرب برای شست‌وشوی خیابان‌ها، فضای سبز و تأسیسات خدماتی را متوقف کرده و به استفاده از آب‌های خاکستری و منابع غیرشرب روی بیاورند. همچنین، سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به خطرات زیست‌محیطی ناشی از افت منابع آبی هشدار داده و اعلام کرده است که کاهش سطح رطوبت در مناطق شهری می‌تواند آلودگی هوا، فرونشست زمین و جزایر گرمایی را تشدید کند.
در همین راستا، دولت طرحی برای اطلاع‌رسانی عمومی در رسانه‌های ملی، شبکه‌های اجتماعی و آموزش در مدارس راه‌اندازی کرده تا فرهنگ مصرف بهینه آب تقویت شود. همچنین، برخورد با مشترکان پرمصرف شدت خواهد گرفت و احتمال قطع موقت اشتراک یا دریافت جریمه‌های مالی برای آنها مطرح شده است.
با توجه به پیش‌بینی ادامه روند گرما و کاهش بارش تا پایان تابستان، نگرانی‌ها نسبت به پایداری منابع آب در مناطق شهری افزایش یافته است. کارشناسان معتقدند که این محدودیت‌ها اگرچه اقدامی ضروری در کوتاه‌مدت محسوب می‌شوند، اما راه‌حل پایدار برای مدیریت منابع آبی کشور، تنها در گرو اصلاح ساختارهای مصرف، بازنگری در الگوی توسعه شهری و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت در زیرساخت‌های آبرسانی خواهد بود.
هشدار وزارت نیرو: مصرف بی‌رویه آب خانگی، تأمین آب شرب را تهدید می‌کند
با ورود به فصل گرم و ادامه روند خشکسالی در کشور، وزارت نیرو با صدور اطلاعیه‌ای رسمی نسبت به افزایش نگران‌کننده مصرف آب در بخش خانگی هشدار داد و اعلام کرد که اگر روند مصرف به شکل فعلی ادامه یابد، تأمین آب شرب پایدار برای بسیاری از مناطق شهری و روستایی با خطر جدی روبه‌رو خواهد شد. این هشدار در حالی منتشر شده که ذخایر سدهای کشور با کاهش میانگین ۳۰ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده‌اند و بخشی از استان‌ها وارد مرحله بحرانی کم‌آبی شده‌اند.
بر اساس آمارهای منتشرشده، حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از منابع آبی در شهرهای بزرگ صرف مصارف خانگی می‌شود. این در حالی است که بخش قابل‌توجهی از این مصرف، به شست‌وشوهای غیرضروری، آبیاری باغچه‌ها با آب شرب و نشت آب از شبکه‌های داخلی منازل اختصاص دارد. وزارت نیرو از مردم خواسته است که با بازنگری در الگوی مصرف خود، به کاهش فشار بر شبکه‌های توزیع و افزایش پایداری منابع آبی کمک کنند.
در برخی کلان‌شهرها مانند تهران، شیراز، کرمان و مشهد، مصرف سرانه آب خانگی از حد استاندارد جهانی فراتر رفته و همین موضوع زنگ خطر را برای مسئولان به صدا درآورده است. به گفته مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقاء بهره‌وری آب و آبفا، اگر مردم صرفه‌جویی نکنند، برخی مناطق ممکن است در هفته‌های آینده با قطع موقت یا افت فشار آب شرب در ساعات اوج مصرف مواجه شوند.
در واکنش به این وضعیت، طرح‌هایی مانند اطلاع‌رسانی گسترده، اخطار به مشترکان پرمصرف، نصب کنتورهای هوشمند و اصلاح تعرفه‌ها در دستور کار قرار گرفته‌اند. همچنین، مدارس و رسانه‌های جمعی در مسیر آموزش همگانی برای مدیریت مصرف مشارکت داده شده‌اند. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که صرف اقدامات اطلاع‌رسانی کافی نیست و نیاز به اصلاحات ساختاری در شبکه آبرسانی، بازسازی خطوط فرسوده و تغییر رفتارهای مصرفی خانوارها احساس می‌شود.
از سوی دیگر، برخی تحلیلگران حوزه آب بر این باورند که عدم بازنگری در سیاست‌های توسعه شهری، گسترش بی‌رویه ساخت‌وساز و نبود نظارت مؤثر بر مصرف آب در ساختمان‌های تجاری و اداری هم به تشدید بحران دامن زده‌اند. آنها معتقدند بدون اجرای طرح‌های جامع مدیریت یکپارچه منابع آب، وضعیت موجود در سال‌های آینده می‌تواند به بحران اجتماعی و زیست‌محیطی گسترده‌تری تبدیل شود.
در پایان، وزارت نیرو بار دیگر تأکید کرده است که هر لیتر آب مصرفی در منازل، اکنون ارزشی بیش از همیشه دارد و همراهی مردم می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در عبور ایمن از تابستان ۱۴۰۴ داشته باشد.
افت سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌های مرکزی؛ زنگ خطر فرونشست دوباره به صدا درآمد
بر اساس تازه‌ترین گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران، سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌های مرکزی کشور با افتی کم‌سابقه مواجه شده و این روند، نگرانی‌ها درباره گسترش پدیده فرونشست را دوباره زنده کرده است. استان‌هایی مانند اصفهان، قم، تهران، مرکزی و سمنان بیشترین میزان افت سطح آب را در ماه‌های اخیر تجربه کرده‌اند و در برخی مناطق، تراز آب زیرزمینی به پایین‌ترین حد در دو دهه گذشته رسیده است.
کارشناسان معتقدند که برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، خشکسالی‌های پیاپی، و کاهش بارش‌های مؤثر از دلایل اصلی این بحران هستند. دشت‌هایی که زمانی منابع حیاتی کشاورزی و تأمین آب شرب بودند، امروز به پهنه‌هایی خشک و مستعد نشست زمین تبدیل شده‌اند. در برخی از مناطق جنوب و شرق اصفهان، نشانه‌های جدیدی از ترک‌های سطحی، شکاف‌های عمیق و کاهش تراکم خاک دیده شده که هم تهدیدی برای محیط زیست و هم برای زیرساخت‌های شهری محسوب می‌شود.
سازمان زمین‌شناسی هم هشدار داده است که فرونشست زمین اکنون دیگر پدیده‌ای آرام نیست، بلکه روندی فعال و پیشرونده است که می‌تواند منجر به تخریب ساختمان‌ها، جاده‌ها و حتی خطر برای جان ساکنان مناطق پرریسک شود. این سازمان از دولت خواسته است تا برنامه‌های بلندمدت برای توقف یا کاهش سرعت فرونشست را با فوریت اجرایی کند.
در همین حال، پیشنهاداتی چون تعیین سقف برداشت مجاز، ممنوعیت حفر چاه‌های جدید، جایگزینی منابع آبی در صنعت و کشاورزی، و بازچرخانی آب‌های مصرفی مطرح شده‌اند؛ اما اجرایی شدن این پیشنهادها نیازمند همراهی جدی نهادهای اجرایی و شهروندان است.
وقتی زمین زیر پا نرم می‌شود...
فرونشست دیگر یک هشدار خاموش نیست، صدایی است که در زیر سطح خاک می‌پیچد و ما را به تأمل وادار می‌کند. اگر امروز راهی برای حفظ سفره‌های زیرزمینی پیدا نکنیم، شاید فردا نتوانیم روی زمینی بایستیم که به آن دل بسته‌ایم. آینده دشت‌های مرکزی، آینده ماست؛ نه فقط در جغرافیا، بلکه در مسئولیت جمعی‌مان برای نگهداری از آب، خاک و زندگی.
بازنشر
_100x100.jpg )
