اندومتریوز چیست + علل و راهکارهای درمان

آندومتریوز یک اختلال رحمی است که در این اختلال بافتی مشابه با بافت داخلی رحم، در خارج از رحم رشد می‌کند. این بافت مانند بافت معمولی رحم در طول قاعدگی عمل می‌کند و در دوره قاعدگی از هم جدا می‌شود و خون‌ریزی می‌کند؛ اما این خون جایی برای رفتن ندارد. به همین دلیل نواحی اطراف ممکن است ملتهب یا متورم شوند.

نفوذ بافت‌های آندومتر به داخل بافت‌های پوشاننده لگن، باعث ایجاد چسبندگی بین اندام‌ها و بافت‌ها در لگن می‌شوند. این موضوع به‌طور عمده می‌تواند منجر به کاهش قابل توجه باروری زنان شود. امروزه، تحقیقات فراوانی در زمینه ارتباط آندومتریوز با باروری انجام شده و نتایج این تحقیقات می‌توانند بهبود در درمان و مدیریت این مشکل کمک کنند. خوشبختانه امروزه برای درمان انواع بیماری آندومتریوز، گزینه‌های مختلفی موجود است. در این مقاله از وبلاگ داروتامین به انواع آندومتریوز و راه‌های درمان آن میپردازیم.

علائم آندومتریوز

علائم آندومتریوز ممکن است متنوع باشند و به نظر می‌رسد که بسیاری از زنان مبتلا به این بیماری علائم ملموسی نداشته باشند. اما در برخی از موارد، آندومتریوز ممکن است با علائم زیر همراه باشد:

• درد شدید پریودیک: درد یا نفخ در منطقه لگن و شکم، مخصوصا در دوران پریودی از علائم رایج آندومتریوز است.
• رابطه جنسی دردناک: درد یا تنش در حین رابطه جنسی، به‌خصوص در دوران نزدیک به پریود، ممکن است یکی دیگر از علائم باشد.
• تغییرات در قاعدگی: خون‌ریزی پریودی نامنظم، خون‌ریزی شدیدتر یا کمتر از معمول یا حتی خونریزی خارج از دوره پریودی معمول می‌تواند از علامت ابتلا به آندومتریوز باشد.
• درد در هنگام ادرار یا مدفوع: در برخی موارد، آندومتریوز می‌تواند به اعضای اطراف رحم، مانند مثانه یا روده، فشار و درد وارد کند.
• مشکلات باروری: مشکلات باروری ممکن است از جمله علائم باشند؛ زیرا آندومتریوز می‌تواند تخمدان‌ها و سایر اجزای مرتبط با باروری را تحت تاثیر قرار دهد.

البته، ممکن است علائمی همچون خستگی، اسهال، یبوست، نفخ یا حالت تهوع هم به‌ویژه در دوران قاعدگی تجربه کنید. این علائم معمولا به‌عنوان نشانه‌های عود این بیماری در نظر گرفته می‌شوند. توصیه می‌شود علائم آندومتریوز را نادیده نگیرید، زیرا با گذشت زمان احتمالا شدت این عوارض افزایش خواهد یافت.

انواع آندومتریوز

آندومتر براساس قرارگرفتن سلول‌های آندومتر خارج از رحم به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

اندومتریوز صفاقی سطحی: در این نوع آندومتریوز، آندومتر به صفاق می‌چسبد. صفاق غشای نازکی است که لگن و اندام‌های آن را می‌پوشاند.

آندومتریوما: کیست‌های تیره و پر از مایع هستند و به آن‌ها کیست‌های شکلاتی هم می‌گویند. این کیست‌ها اندازه‌های متفاوتی دارند و می‌توانند در قسمت‌های مختلف لگن یا شکم ظاهر شوند؛ اما بیشتر در تخمدان‌ها دیده می‌شوند.

آندومتریوز عمیق نفوذی: در این نوع، بافت آندومتر به اندام‌های داخل یا خارج حفره لگن حمله می‌کند و می‌تواند تخمدان‌ها، راست‌روده، مثانه و روده‌ها را درگیر کند. در موارد نادر می‌تواند اندام‌های لگن را بچسباند که در این حالت لگن منجمد نامیده می‌شود. این مورد تنها در 1 تا 5 درصد افراد مبتلا به آندومتریوز اتفاق می‌افتد.

اندومتریوز دیواره شکم: در برخی موارد بافت اندومتر در دیواره شکم رشد می‌کند. در این نوع سلول‌های بافت ممکن است در برش جراحی در شکم مانند برشی که در جراحی سزارین ایجاد می‌شود، متصل شوند.

علل بروز اندومتریوز

پزشکان دقیقا نمی‌دانند چه چیزی باعث ایجاد آندومتریوز می‌شود. برخی متخصصان معتقدند در دوران قاعدگی، خون حاوی سلول‌های آندومتر ممکن است از طریق لوله‌های فالوپ به داخل حفره لگن باز گردند و باعث ایجاد این بیماری شوند. همچنین ژن‌های شما هم می‌توانند در این مورد نقش داشته باشند. اگر مادر شما آندومتریوز داشته باشد، احتمال ابتلای شما به آن افزایش می‌یابد. علاوه‌براین، تحقیقات نشان می‌دهند که آندومتریوز می‌تواند از نسلی به نسل دیگر تشدید شود.

برخی افراد مبتلا به آندومتریوز دارای اختلالات سیستم ایمنی هم هستند؛ البته متخصصان هنوز مطمئن نیستند که آیا بین آندومتریوز و اختلالات سیستم ایمنی پیوندی وجود دارد یا خیر. در ادامه به دلایلی که ممکن است موجب بروز آندومتریوز شود اشاره می‌کنیم.

قاعدگی بازگشتی: در این حالت، خون قاعدگی حاوی سلول‌های آندومتر، به جای خروج از بدن، از طریق لوله‌های فالوپ به داخل حفره لگن باز می‌گردد. این سلول‌های آندومتر به دیواره‌های لگن و سطوح اندام‌های لگن متصل می‌شوند و در آنجا رشد می‌کنند. در طول هر دوره قاعدگی، این سلول‌ها ضخیم و باعث خون‌ریزی می‌شوند.

تغییر شکل سلول‌های صفاقی: کارشناسان معتقدند هورمون‌ها یا عوامل سیستم ایمنی بدن، سلول‌های صفاقی (سلول‌هایی که قسمت داخلی شکم را می‌پوشانند) را به سلول‌های شبه آندومتر تبدیل می‌کنند.

تبدیل سلول‌های جنینی: هورمون‌هایی مانند استروژن ممکن است سلول‌های جنینی (سلول‌هایی که در مراحل اولیه رشد هستند) در دوران بلوغ را به سلول‌های شبه آندومتر تبدیل کند.

اسکار جراحی: بعد از جراحی‌هایی مانند زهدان‌برداری یا سزارین، سلول‌های آندومتر می‌توانند به برش ناشی از جراحی متصل شوند.

انتقال سلول‌های آندومتر: سیستم مایع بافتی (لنفاوی) یا رگ‌های خونی می‌تواند سلول‌های آندومتریوز را به سایر قسمت‌های بدن منتقل کند.

اختلال سیستم ایمنی بدن: بروز مشکلات در سیستم ایمنی بدن ممکن است باعث شود که بدن قادر به تشخیص و از بین‌بردن بافت شبه آندومتر که در خارج از رحم رشد می‌کند، نشود.

تشخیص آندومتریوز

صحت تشخیص اندومتریوز از طریق پزشک بستگی به علائم شما، انجام معاینه فیزیکی توسط پزشک و نتایج آزمایشات تصویربرداری دارد. در ادامه، روش‌های تشخیص ابتلا به اندومتریوز آورده شده‌اند:

معاینه لگن: پزشک شما ممکن است با انجام معاینه فیزیکی لگن، کیست یا اسکارهای مرتبط با اندومتریوز را احساس کند. این معاینه می‌تواند شامل بررسی دقیق دیواره شکم، تخمدان‌ها، لوله رحمی و رحم باشد. این‌گونه معاینه می‌تواند نشان‌دهنده وجود بافت‌های غیر طبیعی خارج از رحم باشد.

سونوگرافی: این تست تصویری ممکن است به تولید تصاویر مختلفی از داخل لگن‌های جنین و اندام‌های تولید مثل زنانه کمک کند. مخصوصاً در مواردی که آندومتریوز به تخمدان‌ها یا سایر اعضای لگن‌های جنین آسیب زده باشد.

سی‌تی‌اسکن: از این روش تصویربرداری برای تشخیص دقیق‌تر و ارزیابی مواردی که در سونوگرافی مشخص نشده‌اند، استفاده می‌شود.

MRI (تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی): این روش تصویربرداری از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی استفاده می‌کند تا تصاویر دقیق‌تری از اندام‌ها و بافت‌ها ایجاد کند.

عوارض آندومتریوز

دردهای شدید آندومتریوز زندگی شما را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و برخی افراد ممکن است با افسردگی یا اضطراب دسته‌وپنجه نرم کنند. در این شرایط درمان‌های پزشکی و مراقبت‌های بهداشت روان می‌تواند کمک‌کننده باشند. همچنین آندومتریوز ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان یا سرطان آدنوکارسینوم (سرطان غده) مرتبط با آندومتریوز را افزایش دهد.

درمان آندومتریوز

برای درمان آندومتریوز، راه‌ها و درمان‌های مختلفی وجود دارد که بسته به شدت و علائم مرتبط با مشکل، پزشک ممکن است یک یا ترکیبی از آن‌ها را توصیه کند. در ادامه انواع درمان‌های آندومتریوز را نام می‌بریم:

دارودرمانی: داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن ممکن است برای کاهش درد و التهاب مرتبط با آندومتریوز تجویز شوند.

درمان‌های هورمونی: استفاده از داروهایی که به کنترل هورمون‌ها کمک کنند می‌تواند به کاهش رشد بافت‌های غیر طبیعی کمک کند. قرص ضدبارداری، چسب‌ها و حلقه‌های واژینال، داروهای ضد بارداری با پروژسترون و دانازول نمونه‌هایی از این داروها هستند.

جراحی: در مواردی که آندومتریوز به‌شدت پیشرفت کرده یا دارای توده‌های بزرگ است، نیاز به جراحی احساس می‌شود. جراحی ممکن است به‌صورت باز (با برش در دیواره شکم) یا به کمک لاپاروسکوپی (با استفاده از چند سوراخ کوچک) انجام شود.

درمان‌های مرتبط با باروری: برخی از زنان مبتلا به آندومتریوز ممکن است با مشکلات باروری روبه‌رو شوند. در این موارد، ممکن است به درمان‌های خاصی نیاز باشد تا احتمال باروری افزایش یابد.

هیسترکتومی: اگرچه جراحی‌های برداشت رحم (هیسترکتومی) و تخمدان (اوفورکتومی) به‌عنوان روش‌های موثرتر در درمان آندومتریوز شناخته می‌شوند، اما پزشکان به‌طور عموم تمایل دارند تا جهت حفظ قدرت باروری خانم‌ها، بیشتر به برداشت دقیق و کامل تمام بافت‌های آندومتریوز متمرکز شوند.

این ترجیح به این دلیل است که برداشت تخمدان‌ها ممکن است منجر به کاهش تولید هورمون‌های مهم توسط این اندام‌ها شود و در نتیجه، باعث یائسگی زودرس می‌شود. یائسگی زودرس می‌تواند با خطر افزایش بیماری‌های قلبی و عروقی، برخی اختلالات متابولیک و حتی مرگ زودرس همراه باشد.

برداشت رحم در برخی موارد ممکن است برای کنترل علائم و نشانه‌های مرتبط با آندومتریوز، مانند خون‌ریزی شدید در دوران قاعدگی و درد شدید ناشی از گرفتگی رحم، در افرادی که نمی‌خواهند باروری داشته باشند، مورد استفاده قرار گیرد.

پزشک شما با توجه به علائم، شدت مشکل و تاثیر آن بر زندگی شما، راه‌های مختلفی از درمان‌ها را بررسی کرده و به شما گزینه‌های مناسبی پیشنهاد خواهد کرد. همچنین ممکن است پس از شروع درمان، نیاز به پیگیری‌های دوره‌ای داشته باشید تا وضعیتتان بهبود پیدا کند.

مراحل آندومتریوز

آندومتریوز در چهار مرحله حداقل، خفیف، متوسط و شدید قابل شناسایی است. عوامل مختلفی مانند محل درگیری، تعداد، اندازه و عمق کاشت سلول‌های آندومتر ممکن است باعث بروز یکی از این مراحل شود.

آندومتریوز حداقل: در این نوع بیماری، زخم‌های کوچک و کاشت‌های سطحی آندومتر روی تخمدان‌ها حاکی از وجود مشکل هستند و التهاب در حفره لگن یا در اطراف آن ممکن است دیده شود.

آندومتریوز خفیف: حاوی ضایعات سبک و کاشت‌های سطحی آندومتر روی تخمدان‌ها و پوشش لگن است.

آندومتریوز متوسط: مرحله متوسط آندومتریوز، کاشت‌های عمیق آندومتر روی تخمدان‌ها و لگن مشاهده می‌شود و حتی ممکن است ضایعات بیشتری هم وجود داشته باشد.

آندومتریوز شدید: شدیدترین مرحله آندومتریوز به حساب می‌آید که شامل کاشت‌های عمیق بر لگن و تخمدان‌ها است و ممکن است ضایعات در لوله‌های فالوپ و روده هم مشاهده شود.

آندومتریوز و باروری

زمانی که آندومتریوز در تخمدان‌ها یا سایر مناطق تولید مثل زنانه ایجاد می‌شود، ممکن است تاثیر مستقیم بر فرایندهای باروری داشته باشد. در مواردی که آندومتریوز به تخمدان‌ها آسیب می‌زند، مشکلاتی مانند:

تشکیل توده‌ها یا علائم التهابی: آندومتریوز ممکن است باعث تشکیل توده‌ها یا التهاب در تخمدان‌ها شود که ممکن است منجر به افزایش خطر نازایی می‌شود.

تخمک‌گذاری آسیب‌دیده: آندومتریوز می‌تواند تخمک‌گذاری را که در تخمدان انجام می‌شود را تحت تاثیر قرار دهد.

اختلالات در انتقال تخمک: به‌دلیل تشکیل توده‌ها یا چسبندگی‌ها، تخمک ممکن است به‌طور صحیح به رحم منتقل نشود.

داروهای گیاهی موثر در آندومتریوز

تحقیقات زیادی در زمینه درمان آندومتریوز با استفاده از گیاهان دارویی، به ویژه سیر و دارچین، انجام شده است. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف روزانه یک حبه سیر خام به همراه تقریبا ۱۰ میلی‌گرم دارچین، ممکن است به طریقی در کاهش بافت‌های سلولی خارج از رحم مرتبط با آندومتریوز موثر باشد. همچنین، برخی از دمنوش‌های گیاهی هم به‌عنوان گزینه‌های درمانی مورد توجه قرار گرفته‌اند.

بابونه: بابونه به‌عنوان یک گیاه دارویی با خواص ضد التهابی و آرام‌بخش شناخته شده است. ممکن است مصرف بابونه در شکل دمنوش برای کاهش التهابات و علائم آندومتریوز مفید باشد.

گیاه پنج انگشت: این گیاه هم به خاطر خواص ضد التهابی و ضد درد خود معروف است. دمنوش پنج انگشت ممکن است به تسکین درد و تقویت سیستم ایمنی کمک کند.

پوست کاج: پوست کاج یک منبع غنی از مواد آنتی‌اکسیدانی است. این مواد ممکن است به مقابله با استرس اکسیداتیو و بهبود سلامت عمومی بدن کمک کنند.

اسطوخودوس: این گیاه دارای خواص ضد التهابی و ضد باکتریایی است. مصرف دمنوش اسطوخودوس می‌تواند به کنترل التهابات مرتبط با آندومتریوز کمک کند.

چای سبز: چای سبز به‌عنوان یک منبع غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها شناخته می‌شود. این آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند به مقابله با آسیب‌های احتمالی ناشی از آندومتریوز کمک کنند.

همچنین، در هنگام استفاده از هرگونه درمان گیاهی یا تغذیه‌ای، مهم است که با پزشک یا متخصص مراجعه کنید. تغییر در رژیم غذایی و استفاده از گیاهان دارویی باید با دقت و تحت نظر متخصص انجام شود.

سخن پایانی

آندومتریوز یک مشکل پیچیده و آزاردهنده است که می‌تواند بر کیفیت زندگی و سلامتی زنان تاثیر بگذارد. اما با توجه به پیشرفت‌های درمانی و مدیریتی، امیدوارکننده است که زنان مبتلا به این بیماری بتوانند با دریافت مراقبت‌های مناسب و همچنین حمایت روانی و اجتماعی، بهبود یابند و زندگی بهتری را تجربه کنند. از طرفی، آگاهی بیشتر از علائم و درمان‌های موجود، به زنان کمک می‌کند تا به موقع اقدامات لازم را انجام دهند و از پیشرفت بیشتر در بهبودی خود بهره‌مند شوند.