بیماری های استوایی نادیده گرفته شده (NTDs) چیست؟
بیماریهای استوایی نادیده گرفته شده (Neglected Tropical Diseases یا NTDs) گروهی از بیماریهای عفونی هستند که بهصورت عمده در مناطق استوایی و نیمهاستوایی جهان شیوع دارند. این بیماریها معمولا در جوامع فقیر و محروم که دسترسی کمتری به خدمات بهداشتی و پزشکی دارند، دیده میشوند. NTDs توسط ویروسها، باکتریها، انگلها و قارچها ایجاد میشوند.
برخی از بیماریهای استوایی نادیده گرفته شده عبارتاند از:
شیستوزومیازیس: عفونت ناشی از انگلهای شیستوزوما که از طریق تماس با آب آلوده منتقل میشود.
لیشمانیازیس: عفونتی که توسط انگلهای لیشمانیا و از طریق نیش پشه خاکی منتقل میشود.
تریپانوزومیازیس آفریقایی (بیماری خواب): عفونتی که توسط انگل تریپانوزوما بروسی و از طریق نیش مگس تِسهتِسه منتقل میشود.
تریپانوزومیازیس آمریکایی (بیماری شاگاس): عفونتی که توسط انگل تریپانوزوما کروزی و از طریق نیش حشرات ردویید منتقل میشود.
فیلاریازیس لنفاوی: عفونتی که توسط انگلهای فیلاریال و از طریق نیش پشه منتقل میشود.
اونکوسرسیازیس (بیماری رودخانه): عفونتی که توسط انگل اونکوسرکا ولولوس و از طریق نیش مگس سیاه منتقل میشود.
هپاتیت B و C: در برخی موارد به دلیل عدم دسترسی به درمان و پیشگیری مناسب، این بیماریها هم بهعنوان NTDs در نظر گرفته میشوند.
این بیماریها به دلیل کمبود سرمایهگذاری و توجه کافی از سوی جامعه جهانی بهداشت، "نادیده گرفته" شدهاند. بااینحال، تلاشهای بینالمللی برای کنترل و حذف این بیماریها در حال افزایش است و سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سایر سازمانهای بینالمللی برنامههایی برای مقابله با این بیماریها دارند.
بیماریهای استوایی نادیده گرفته شده (NTDs) به دلایل مختلفی کمتر موردتوجه قرار گرفتهاند. برخی از این دلایل عبارتاند از:
فقر و توسعهنیافتگی: این بیماریها بهصورت عمده در مناطق فقیر و محروم رخ میدهند، جایی که منابع مالی و زیرساختهای بهداشتی کافی وجود ندارد.
کمبود دادهها و آگاهی عمومی: بسیاری از این بیماریها به دلیل عدم وجود دادههای کافی و کمبود آگاهی عمومی ناشناخته باقیماندهاند.
کمبود تحقیق و توسعه: سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه برای درمان و پیشگیری از این بیماریها کمتر بوده است، زیرا سود اقتصادی کمی برای شرکتهای داروسازی به همراه دارند.
نیاز به مداخلات چندگانه: کنترل و پیشگیری از این بیماریها نیازمند مداخلات پیچیده و چندگانهای است که شامل بهبود شرایط بهداشتی، آب و فاضلاب، آموزش بهداشت و دسترسی به درمان است.
بااینحال، اقدامات بینالمللی در جهت کنترل و حذف NTDs افزایش پیدا کرده است. سازمان جهانی بهداشت (WHO) و دیگر سازمانهای بینالمللی برنامههای گستردهای برای مقابله با این بیماریها تدوین کردهاند. برخی از این اقدامات شامل موارد زیر است:
توزیع داروهای ضدمیکروبی و ضد انگلی: برنامههای گسترده توزیع دارو برای درمان و پیشگیری از این بیماریها در جوامع آسیبپذیر اجرا میشود.
آموزش و آگاهیبخشی: برنامههای آموزشی برای افزایش آگاهی عمومی و تغییر رفتارهای بهداشتی بهمنظور کاهش شیوع بیماریها انجام میشود.
بهبود زیرساختهای بهداشتی: ارتقای دسترسی به آب سالم، بهبود سیستمهای فاضلاب و تقویت خدمات بهداشتی در مناطق آسیبپذیر.
پژوهش و توسعه: سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه برای یافتن درمانها و واکسنهای جدید برای این بیماریها.
مشارکتهای بینالمللی: همکاری بینالمللی بین دولتها، سازمانهای غیردولتی و بخش خصوصی برای هماهنگی و اجرای برنامههای جامع کنترل و حذف NTDs.
تلاشهای جهانی در راستای کنترل و حذف NTDs نهتنها به بهبود سلامت افراد و کاهش مرگومیر و ناتوانیها کمک میکند، بلکه تأثیر مثبتی بر توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع آسیبپذیر دارد.
کدام بیماریها بهعنوان بیماریهای گرمسیری نادیده گرفته میشوند؟
بیماریهای گرمسیری نادیده گرفته شده (NTDs) گروهی از بیماریها هستند که به دلیل شیوع بالا در مناطق گرمسیری و نیمهگرمسیری و عدم توجه کافی از سوی جامعه جهانی، به این نام شناخته میشوند. برخی از مهمترین این بیماریها عبارتاند از:
شیستوزومیازیس (Schistosomiasis): عفونتی که توسط انگلهای شیستوزوما و از طریق تماس با آبهای آلوده به لارویهای انگل منتقل میشود.
لیشمانیازیس (Leishmaniasis): عفونتی که توسط انگلهای لیشمانیا و از طریق نیش پشه خاکی منتقل میشود. این بیماری میتواند به سه نوع پوستی، مخاطی و احشایی تقسیم شود.
تریپانوزومیازیس آفریقایی (African Trypanosomiasis یا بیماری خواب): عفونتی که توسط انگل تریپانوزوما بروسی و از طریق نیش مگس تِسهتِه منتقل میشود.
تریپانوزومیازیس آمریکایی (American Trypanosomiasis یا بیماری شاگاس): عفونتی که توسط انگل تریپانوزوما کروزی و از طریق نیش حشرات ردویید منتقل میشود.
فیلاریازیس لنفاوی (Lymphatic Filariasis): عفونتی که توسط انگلهای فیلاریال و از طریق نیش پشه منتقل میشود. این بیماری میتواند باعث لنف ادم (ورم لنفاوی) و الفانتیازیس (بیماری فیل) شود.
اونکوسرسیازیس (Onchocerciasis یا بیماری رودخانه): عفونتی که توسط انگل اونکوسرکا ولولوس و از طریق نیش مگس سیاه منتقل میشود. این بیماری میتواند باعث کوری رودخانه شود.
تراخم (Trachoma): عفونت چشمی ناشی از باکتری کلامیدیا تراکوماتیس که میتواند منجر به نابینایی شود.
کریمیاندروما (Buruli Ulcer): عفونتی ناشی از مایکوباکتریوم اولسرانس که باعث زخمهای پوستی وسیع و تخریب بافتهای زیرین میشود.
هلمینتیازیسهای منتقل شده از خاک (Soil-transmitted Helminthiasis): عفونتهایی که توسط کرمهای انگلی مثل آسکاریس، تریکوریس و آنکیلوستوم ایجاد میشوند و از طریق خاکآلوده به تخمهای انگل منتقل میشوند.
دنگی (Dengue): بیماری ویروسی که توسط پشههای آئدس منتقل میشود و میتواند باعث تب شدید، دردهای عضلانی و مفصلی و در موارد شدید منجر به شوک و مرگ شود.
چیکونگونیا (Chikungunya): بیماری ویروسی که توسط پشههای آئدس منتقل میشود و میتواند باعث تب شدید و دردهای مفصلی مزمن شود.
این بیماریها به دلایل مختلف از جمله کمبود منابع مالی، تحقیقاتی و خدمات بهداشتی، کمتر موردتوجه قرار گرفتهاند. بااینحال، تلاشهای بینالمللی برای کنترل و حذف NTDs در حال افزایش است.
چرا آنها را بیماریهای گرمسیری "غفلت" مینامند؟
بیماریهای گرمسیری نادیده گرفته شده یا "غفلت شده" (Neglected Tropical Diseases - NTDs) به این دلیل به این نام شناخته میشوند که به طور سنتی کمبود توجه و سرمایهگذاری جهانی برای کنترل، پیشگیری و درمان این بیماریها وجود داشته است. دلایل اصلی که این بیماریها را بهعنوان "غفلت شده" دستهبندی میکنند عبارتاند از:
شیوع در مناطق فقیر و کمدرآمد: این بیماریها بهصورت عمده در کشورهای کمدرآمد و فقیر رخ میدهند، جایی که منابع مالی و زیرساختهای بهداشتی کافی برای مقابله با آنها وجود ندارد؛ بنابراین، این بیماریها به دلیل کمبود توجه و اولویت در این مناطق نادیده گرفته میشوند.
کمبود آگاهی عمومی و سیاسی: آگاهی عمومی و سیاسی در مورد این بیماریها در مقایسه با بیماریهای دیگر مانند ایدز، مالاریا و سل کمتر است. این کمبود آگاهی منجر به کاهش توجه و حمایت مالی از سوی دولتها و سازمانهای بینالمللی میشود.
کمبود تحقیق و توسعه: سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه برای یافتن درمانها، واکسنها و روشهای پیشگیری جدید برای NTDs کمتر است. به دلیل عدم جذابیت اقتصادی برای شرکتهای داروسازی و تحقیقاتی، تلاشهای تحقیق و توسعه در این زمینه محدود بوده است.
تأثیرات اجتماعی و اقتصادی پایین: NTDs اغلب باعث ناتوانیهای مزمن و مشکلات بهداشتی طولانیمدت میشوند که تأثیرات اجتماعی و اقتصادی زیادی در جوامع آسیبپذیر دارند؛ اما به دلیل عدم گزارشدهی کافی و کمبود دادهها، این تأثیرات بهخوبی مستند نشده و درک نمیشوند.
تمرکز روی بیماریهای دیگر: بسیاری از سازمانهای بهداشتی و دولتی بر روی بیماریهای دیگری که بیشتر شناخته شده و موردتوجه قرار گرفتهاند، مانند ایدز، مالاریا و سل، تمرکز دارند. این تمرکز منجر به نادیدهگرفتن NTDs میشود.
نیاز به مداخلات پیچیده و چندگانه: کنترل و پیشگیری از NTDs نیازمند مداخلات پیچیده و چندگانهای است که شامل بهبود شرایط بهداشتی، دسترسی به آب سالم، مدیریت زباله، آموزش بهداشت و دسترسی به درمان میشود. این نیاز به مداخلات گسترده و هماهنگ، تلاشها را دشوارتر میکند.
بااینحال، در سالهای اخیر توجه به NTDs افزایشیافته است و سازمانهای بینالمللی، دولتها و سازمانهای غیردولتی تلاشهای مشترکی برای کنترل و حذف این بیماریها انجام میدهند. این تلاشها شامل برنامههای گسترده توزیع دارو، افزایش آگاهی عمومی، بهبود زیرساختهای بهداشتی و تحقیق و توسعه برای یافتن درمانهای جدید میشود.
آیا بیماریهای نواحی گرمسیری قابلکنترل و درمان هستند؟
بله، بسیاری از بیماریهای نواحی گرمسیری نادیده گرفته شده (NTDs) قابلکنترل و درمان هستند. هر چند کنترل و درمان این بیماریها چالشهای خاص خود را دارد؛ اما با مداخلات مناسب و هماهنگ میتوان به نتایج مثبت دست پیدا کرد. در ادامه به برخی از راههای کنترل و درمان این بیماریها اشاره میکنیم:
توزیع گسترده دارو
بسیاری از NTDs با توزیع گسترده داروهای ضدمیکروبی و ضد انگلی قابلکنترل هستند. برنامههای توزیع گسترده دارو (Mass Drug Administration یا MDA) به طور منظم در مناطق آسیبپذیر اجرا میشوند.
- شیستوزومیازیس: با استفاده از داروهایی مانند پرازیکوآنتل قابلدرمان است.
- فیلاریازیس لنفاوی: با داروهای دیاتیلکاربامازین، آلبندازول و ایورمکتین قابلکنترل است.
کنترل ناقلین
بسیاری از NTDs توسط ناقلهای حشرات منتقل میشوند. کنترل ناقلین از طریق استفاده از پشهبندهای آغشته به حشرهکش، سمپاشی و مدیریت محیط زیستی میتواند شیوع این بیماریها را کاهش دهد.
- مالاریا: استفاده از پشهبندهای آغشته به حشرهکش و سمپاشی محیطی مؤثر است.
- دنگی و چیکونگونیا: کنترل جمعیت پشههای آئدس از طریق مدیریت آبهای راکد و استفاده از حشرهکشها میتواند مؤثر باشد.
بهبود شرایط بهداشتی
بهبود زیرساختهای بهداشتی و افزایش دسترسی به آب سالم و سیستمهای فاضلاب مناسب میتواند شیوع بسیاری از NTDs را کاهش دهد.
- شیستوزومیازیس و هلمینتیازیسهای منتقل شده از خاک: بهبود شرایط بهداشتی و افزایش دسترسی به آب سالم و بهداشت فردی میتواند مؤثر باشد.
آموزش و آگاهیبخشی
افزایش آگاهی عمومی و آموزش بهداشت میتواند به تغییر رفتارهای بهداشتی و کاهش شیوع بیماریها کمک کند.
- تراخم: آموزش بهداشت و تشویق به شستشوی منظم دستها و صورتها میتواند از شیوع این بیماری جلوگیری کند.
تحقیق و توسعه
تحقیق و توسعه در زمینه یافتن واکسنها و درمانهای جدید میتواند نقش مهمی در کنترل و حذف NTDs ایفا کند. سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه و حمایت از نوآوریها میتواند به دستیابی به درمانهای مؤثر و پایدار کمک کند.
همکاری بینالمللی
تلاشهای مشترک بینالمللی و همکاری میان دولتها، سازمانهای غیردولتی، بخش خصوصی و سازمانهای بینالمللی میتواند به اجرای برنامههای جامع و هماهنگ برای کنترل و حذف NTDs کمک کند.
در نتیجه، با وجود چالشها، بسیاری از NTDs قابلکنترل و درمان هستند. با اجرای برنامههای مؤثر، ارتقای آگاهی عمومی، بهبود زیرساختهای بهداشتی و سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه میتوان به کاهش شیوع و حتی حذف برخی از این بیماریها دست پیدا کرد.
چگونه میتوان بیماریهای استوایی نادیده گرفته شده را از بین برد؟
ازبینبردن بیماریهای استوایی نادیده گرفته شده (NTDs) یک هدف بلندمدت و چالشبرانگیز است که نیازمند رویکردهای چندگانه و هماهنگ است. در اینجا به چند راهکار مهم برای دستیابی به این هدف اشاره میکنیم:
برنامههای توزیع گسترده دارو (Mass Drug Administration - MDA)
توزیع منظم و گسترده داروهای ضدمیکروبی و ضد انگلی به جمعیتهای در معرض خطر میتواند بار بیماریها را بهشدت کاهش دهد. این برنامهها باید به طور منظم و مستمر اجرا شوند تا بهتدریج شیوع بیماریها کاهش یابد.
- نمونهها: پرازیکوآنتل برای شیستوزومیازیس، آلبندازول و ایورمکتین برای فیلاریازیس لنفاوی.
کنترل و کاهش ناقلین بیماری
کنترل ناقلین مانند پشهها و مگسها که عامل انتقال بسیاری از NTDs هستند، از اهمیت بالایی برخوردار است. استفاده از پشهبندهای آغشته به حشرهکش، سمپاشی محیطی و مدیریت زیستمحیطی میتواند به کاهش جمعیت ناقلین کمک کند.
- نمونهها: پشههای آئدس برای دنگی و چیکونگونیا، مگس تسهتسه برای تریپانوزومیازیس آفریقایی.
بهبود زیرساختهای بهداشتی و دسترسی به آب سالم
دسترسی به آب سالم، بهبود سیستمهای فاضلاب و بهداشت محیطی نقش مهمی در کاهش شیوع NTDs دارد. ارتقای زیرساختهای بهداشتی به کاهش تماس مردم با عوامل بیماریزا کمک میکند.
- نمونهها: بهبود دسترسی به آب سالم برای کاهش شیستوزومیازیس و هلمینتیازیسهای منتقل شده از خاک.
آموزش و آگاهیبخشی
آموزش بهداشت و افزایش آگاهی عمومی در مورد پیشگیری و کنترل NTDs میتواند به تغییر رفتارهای بهداشتی و کاهش شیوع بیماریها کمک کند.
- نمونهها: آموزش شستشوی منظم دستها و صورتها برای جلوگیری از تراخم.
تحقیق و توسعه (R&D)
سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه برای یافتن واکسنها، درمانهای جدید و روشهای پیشگیری مؤثر از اهمیت بالایی برخوردار است. حمایت از نوآوریها و پژوهشهای علمی میتواند به دستیابی به روشهای نوین و پایدار برای کنترل و حذف NTDs کمک کند.
- نمونهها: توسعه واکسنهای جدید برای بیماریهای گرمسیری.
مشارکت و همکاری بینالمللی
همکاریهای بینالمللی میان دولتها، سازمانهای غیردولتی، بخش خصوصی و سازمانهای بینالمللی میتواند به اجرای برنامههای جامع و هماهنگ برای کنترل و حذف NTDs کمک کند. این همکاریها میتواند شامل تأمین منابع مالی، تبادل دانش و تجربیات و هماهنگی در اجرای برنامههای بهداشتی باشد.
- نمونهها: مشارکتهای بینالمللی مانند برنامههای جهانی سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای کنترل و حذف NTDs.
پایش و ارزیابی مستمر
پایش و ارزیابی مستمر برنامههای کنترل و حذف NTDs برای اطمینان از اثربخشی و شناسایی نقاط ضعف و قوت این برنامهها ضروری است. دادههای دقیق و بهروز میتواند به بهبود و بهینهسازی راهبردها کمک کند.
- نمونهها: ایجاد سیستمهای پایش و ارزیابی جامع برای رصد پیشرفت برنامهها و تنظیم راهبردهای جدید بر اساس دادههای جمعآوری شده.
توانمندسازی جوامع محلی
توانمندسازی جوامع محلی و مشارکت فعال آنان در برنامههای کنترل و پیشگیری از NTDs میتواند به افزایش اثربخشی این برنامهها کمک کند. جوامع محلی نقش مهمی در شناسایی و رفع مشکلات بهداشتی دارند.
- نمونهها: آموزش و مشارکت جوامع محلی در برنامههای بهداشتی و ارتقای آگاهی آنان.
ازبینبردن NTDs نیازمند یک رویکرد جامع و چندگانه است که شامل مداخلات بهداشتی، کنترل ناقلین، بهبود زیرساختها، آموزش و آگاهیبخشی، تحقیق و توسعه، مشارکت بینالمللی، پایش مستمر و توانمندسازی جوامع محلی است. با همکاری و هماهنگی همهٔ این اجزا، میتوان به کاهش شیوع و در نهایت حذف بسیاری از این بیماریها دست پیدا کرد.
جمع بندی نهایی
بیماریهای گرمسیری نادیده گرفته شده (NTDs) گروهی از بیماریهای عفونی هستند که بهصورت عمده در مناطق گرمسیری و نیمهگرمسیری شیوع دارند و به دلیل کمبود توجه و منابع کافی، بهعنوان "نادیده گرفته شده" شناخته میشوند. این بیماریها تأثیرات جدی بر سلامت عمومی و توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع فقیر و محروم دارند. برخی از این بیماریها شامل شیستوزومیازیس، لیشمانیازیس، تریپانوزومیازیس آفریقایی و آمریکایی، فیلاریازیس لنفاوی، اونکوسرسیازیس، تراخم، کریمیاندروما، هلمینتیازیسهای منتقل شده از خاک، دنگی و چیکونگونیا هستند.
دلایل نادیدهگرفتهشدن NTDs
- شیوع در مناطق فقیر و کمدرآمد: این بیماریها بهصورت عمده در کشورهای فقیر و کمدرآمد رخ میدهند که منابع مالی و زیرساختهای بهداشتی کافی ندارند.
- کمبود آگاهی عمومی و سیاسی: آگاهی عمومی و سیاسی نسبت به این بیماریها کمتر است.
- کمبود تحقیق و توسعه: سرمایهگذاری کمتر در تحقیق و توسعه برای درمانها و واکسنهای جدید.
- تمرکز بر بیماریهای دیگر: تمرکز بیشتر بر بیماریهای دیگر مانند ایدز، مالاریا و سل.
- نیاز به مداخلات پیچیده و چندگانه: کنترل و پیشگیری از این بیماریها نیازمند مداخلات گسترده و هماهنگ است.
راهکارهای کنترل و حذف NTDs
برنامههای توزیع گسترده دارو (Mass Drug Administration - MDA)
توزیع منظم و گسترده داروهای ضدمیکروبی و ضد انگلی به جمعیتهای در معرض خطر.
- نمونهها: پرازیکوآنتل برای شیستوزومیازیس، آلبندازول و ایورمکتین برای فیلاریازیس لنفاوی.
کنترل و کاهش ناقلین بیماری
کنترل ناقلین مانند پشهها و مگسها از طریق استفاده از پشهبندهای آغشته به حشرهکش، سمپاشی محیطی و مدیریت زیستمحیطی.
- نمونهها: پشههای آئدس برای دنگی و چیکونگونیا، مگس تسهتسه برای تریپانوزومیازیس آفریقایی.
بهبود زیرساختهای بهداشتی و دسترسی به آب سالم
بهبود دسترسی به آب سالم، سیستمهای فاضلاب و بهداشت محیطی.
- نمونهها: بهبود دسترسی به آب سالم برای کاهش شیستوزومیازیس و هلمینتیازیسهای منتقل شده از خاک.
آموزش و آگاهیبخشی
افزایش آگاهی عمومی و آموزش بهداشت برای تغییر رفتارهای بهداشتی.
- نمونهها: آموزش شستشوی منظم دستها و صورتها برای جلوگیری از تراخم.
تحقیق و توسعه (R&D)
سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه برای یافتن واکسنها و درمانهای جدید.
- نمونهها: توسعه واکسنهای جدید برای بیماریهای گرمسیری.
مشارکت و همکاری بینالمللی
همکاریهای بینالمللی میان دولتها، سازمانهای غیردولتی، بخش خصوصی و سازمانهای بینالمللی.
- نمونهها: مشارکتهای بینالمللی مانند برنامههای جهانی سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای کنترل و حذف NTDs.
پایش و ارزیابی مستمر
پایش و ارزیابی مستمر برنامههای کنترل و حذف NTDs برای اطمینان از اثربخشی و بهبود راهبردها.
- نمونهها: ایجاد سیستمهای پایش و ارزیابی جامع برای رصد پیشرفت برنامهها.
توانمندسازی جوامع محلی
توانمندسازی جوامع محلی و مشارکت فعال آنان در برنامههای کنترل و پیشگیری.
- نمونهها: آموزش و مشارکت جوامع محلی در برنامههای بهداشتی.
حذف بیماریهای استوایی نادیده گرفته شده نیازمند یک رویکرد جامع و چندگانه است. اجرای برنامههای مؤثر توزیع دارو، کنترل ناقلین، بهبود زیرساختهای بهداشتی، آموزش و آگاهیبخشی، تحقیق و توسعه، همکاریهای بینالمللی، پایش مستمر و توانمندسازی جوامع محلی میتواند به کاهش شیوع و در نهایت حذف بسیاری از این بیماریها منجر شود. باتوجهبه این که این بیماریها تأثیرات جدی بر سلامت عمومی و توسعه اقتصادی دارند، سرمایهگذاری در کنترل و حذف آنها نهتنها به بهبود وضعیت بهداشتی جوامع آسیبپذیر کمک میکند، بلکه به توسعه پایدار و ارتقای کیفیت زندگی هم منجر میشود.