قرص ضد بارداری اورژانسی: هر آنچه باید بدانید

قرص اورژانسی‌ضد بارداری یکی از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری از بارداری ناخواسته است که در مواقع ضروری استفاده می‌شود. این قرص به‌ویژه در زمانی که روش‌های پیشگیری معمول مانند کاندوم یا قرص‌های ضد بارداری معمولی روزانه ناکام مانده‌اند یا به‌درستی استفاده نشده‌اند، کاربرد دارد. قرص اورژانسی ضد بارداری Morning-after pills یا قرص emergency یا قرص Plan B هم نام دارد. معروف‌ترین برندها و اسم‌های قرص اورژانسی ضد بارداری در ایران قرص لونژیل Longil و قرص تنسی Tansey هستند که در ۲ دوز مختلف ۰.۷۵ یا ۱.۵ میلی گرم در دسترس می‌باشند.

قرص ضدبارداری اورژانسی چیست؟

قرص لونژیل یا قرص پلن بی‌ دارویی است که به عنوان پیشگیری اضطراری از بارداری استفاده می‌شود. قرص پیشگیری از بارداری اورژانسی مانند قرص‌های معمولی ضد بارداری مثل قرص ال دی یا قرص اچ دی و… که روزانه وبه صورت منظم استفاده میشوند یا سایر اشکال پیشگیری از بارداری معمولی نیست و تنها در شرایطی استفاده می‌شود که روش‌های کنترل بارداری شکست خورده باشند.

انواع قرص ضد بارداری اورژانسی

قرص‌های ضد بارداری اورژانسی که در ایران موجود می‌باشند فقط شامل نوعی از هورمون پروژسترون به نام لوونورژسترول می‌باشند که معروف‌ترین برند‌های آن‌ها لونژیل (Longil) و تنسی (Tansey) هستند. خوشبختانه تا به امروز این دارو در ایران به صورت OTC یا بدون نسخه در داروخانه‌ها عرضه می‌شود و در صورت لزوم میتوان آن‌ها را بدون نسخه تهیه نمود. نوع دیگری از قرص اورژانسی به نام اولیپریستال (Ellaone®) وجود دارد که فقط با نسخه در دسترس است که متاسفانه در حال حاضر در ایران موجود نیست

قرص‌های حاوی لوونورژسترل مانند قرص لونژیل معمولاً باید در کمتر از ۷۲ ساعت پس از رابطه جنسی محافظت نشده مصرف شوند، در حالی که قرص‌های حاوی اولیپریستال استات مانند قرص الاوان تا ۱۲۰ ساعت بعد از رابطه جنسی نیز موثر هستند.

موارد مصرف قرص ضد بارداری اورژانسی

قرص اورژانسی ضد بارداری در موارد زیر قابل استفاده می‌باشد:

رابطه جنسی محافظت نشده عدم استفاده درست از کاندوم

پاره شدن یا معیوب شدن کاندوم در حین رابطه جنسی

فراموشی مصرف یک یا چند دوز از قرص‌های پیشگیری از بارداری روزانه

اسهال و استفراغ پس از مصرف قرص‌های ضد بارداری معمولی (که می‌تواند مانع از کارکرد قرص‌های ضد بارداری معمولی شود)

تجاوز جنسی

نحوه عملکرد قرص ضد بارداری اورژانسی

قرص اورژانسی ضد بارداری لونژیل حاوی هورمون لوونورژسترول است که با تأثیر بر هورمون‌های طبیعی بدن، فرآیند تخمک‌گذاری را متوقف یا به تأخیر می‌اندازند. قرص‌های ضد بارداری اورژانسی عمدتاً با دو مکانیسم اصلی عمل می‌کنند: جلوگیری از تخمک‌گذاری و ایجاد تغییراتی در پوشش رحم که از لانه‌گزینی تخمک بارور شده جلوگیری می‌کند.

نکته مهم:

قرص اورژانسی، داروی سقط جنین نیست، پس اگر اسپرم قبلاً تخمک را بارور کرده باشد و بارداری شروع شده باشد، قرص اورژانسی کاری نخواهد کرد.

نکته:

قرص اورژانسی بدن را در برابر عفونت‌های مقاربتی (STI) محافظت نمی‌کند و اثر طولانی مدتی ندارند و نباید به طور منظم استفاده شود

میزان موثر بودن قرص اورژانسی ضد بارداری

قرص پیشگیری از بارداری اورژانسی می‌توانند تا حدود ۸۵ درصد از بارداری‌های ناخواسته جلوگیری کنند. تاکید میشود که قرص اورژانسی ضد بارداری هر چقدر زودتر از زمان نزدیکی استفاده شود، موثرتر می‌باشد

نحوه مصرف قرص اورژانسی

قرص‌های حاوی لوونورژسترول معمولاً به صورت تک‌دوز یا دو دوز ساخته می‌شوند. رژیم مصرف قرص اورژانسی یا جلوگیری از بارداری اورژانسی بستگی به نوع دوز آن دارد؛

رژیم تک دوز در واقع یک قرص ۱.۵ میلی‌گرمی است.

رژیم دو دوز، حاوی ۲ قرص ۰.۷۵ میلی‌گرم است.

قرص لونژیل ۰.۷۵ از نظر کارایی و اثر بخشی تفاوت خاصی با قرص لوونورژسترول ۱.۵ ندارد و صرفا نحوه مصرف این دو قرص با هم متفاوت است.

طریقه مصرف قرص اورژانسی تک دوز

لونژیل ۱.۵ میلی گرم حاوی یک قرص لوونورژسترول است که باید حداکثر تا ۷۲ ساعت پس از رابطه جنسی مصرف شود

طریقه مصرف قرص لونژیل ۰.۷۵

اولین دوز دارو را که باید با آب فراوان مصرف‌کرد و سپس ۱۲ بعد دوز دوم مصرف شود قرص اورژنسی دوتایی درصورتی‌که حداکثر پس از ۱۲ ساعت بعد از رابطه جنسی محافظت‌نشده، مصرف‌شود، بیشترین اثربخشی را دارد

اگر دوز دوم قرص اورژانسی فراموش شود، چه باید کرد؟

در صورتی که مصرف دوز دوم قرص اورژانسی دوعددی فراموش شود، باید در سریع‌ترین زمان آن را مصرف کرد.

بهترین زمان مصرف قرص اورژانسی ضد بارداری

از نظر تئوری تا ۵ روز پس از نزدیکی میتوان قرص‌های اورژانسی ضد بارداری را استفاده نمود اما هر چه از زمان کمتری رابطه جنسی گذشته باشد، اثرگذاری این دارو بیشتر خواهد بود. بهترین زمان مصرف قرص ضد بارداری اورژانسی تا ۷۲ ساعت (۳ روز) بعد از رابطه جنسی بدون محافظت است و بهتر است که در همان ساعت‌های ابتدایی پس از رابطه جنسی قرص اورژانسی مصرف شود

نکته:

مصرف این قرص احتمال بارداری را صفر نمی‌کند و تنها شانس بارداری را ۸۵ درصد کاهش می‌دهد.

عوارض قرص اورژانسی ضد بارداری

مانند هر داروی دیگری، قرص ضد بارداری اورژانسی نیز ممکن است عوارض جانبی داشته باشند. این علائم معمولا خفیف هستند و به صورت خود به خودی رفع می‌شوند. این عوارض شامل تهوع، استفراغ، سردرد، درد شکم، درد قفسه سینه، سرگیجه، لکه بینی و تغییرات در قاعدگی می‌شود.

امکان بروز عوارض جانبی شدید بسیار کم است اما مصرف این قرص ممکن است موجب عوارض جانبی نادر زیر شود:

واکنش حساسیتی آلرژیک، لخته شدن خون، فشار خون بالا، آسیب کبدی، بثورات و لک‌های جلدی شدید

در صورت بروز عوارض شدیدتر یا مداوم، باید به پزشک مراجعه شود.

عوارض مصرف بیش از حد قرص اورژانسی

مصرف بیش از حد قرص ضد بارداری لونژیل یا تنسی ممکن است با اختلال شدید در چرخه قاعدگی، خونریزی رحمی، کیست‌های رحمی، بثورات جلدی شدید، لک‌های پوستی، اختلالات شدید هورمونی و دردهای شدید انقباضی همراه باشد و در دراز مدت ممکن است، توانایی بارداری را در خانم‌ها به میزان معنی داری کاهش دهد

برای کاهش عوارض قرص اورژانسی ضد بارداری چه کارهایی می‌توان انجام داد؟

برای کاهش عوارض قرص ضد بارداری اورژانسی می‌توان این راهکارها را به کار برد:

توصیه می‌شود قرص لونژیل را همراه با غذای سبک مصرف شود تا احتمال تهوع و استفراغ کاهش پیدا کند، هرچند که از مصرف غذاهای چرب و سنگین بعد از مصرف قرص اورژانسی باید اجتناب کرد

بهتر است قرص ضد بارداری اورژانسی را قبل از خواب مصرف کرد.

در طول روز به طور مکرر آب و مایعات دیگر نوشیده شود تا از دهیدراته شدن یا کم آبی بدن جلوگیری کرده و عوارض جانبی را به طور قابل توجهی کاهش داد.

نکته:

مصرف مکرر این قرص به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. چرا که مصرف زیاد می‌تواند عوارض را چندین برابر کند. تا حد امکان از روش‌های دیگر پیشگیری از بارداری منظم مانند کاندوم، قرص‌های ضد بارداری روزانه، IUD استفاده شود.

موارد منع مصرف قرص ضد بارداری اورژانسی

قرص ضد بارداری اورژانسی برای همه خانم‌ها مناسب نیست. خانم‌ها با سابقه بیماری‌های قلبی، مشکلات کبدی، یا اختلالات خونی باید قبل از مصرف این قرص‌ها با پزشک یا دکتر داروساز مشورت کنند.

تداخلات دارویی قرص اورژانسی

برخی از داروها می‌توانند با قرص پیشگیری از بارداری اورژانسی تداخل داشته باشند و احتمال بارداری ناخواسته را افزایش دهند. این داروها عبارتند از:

داروهای ضد قارچ: مانند کتوکونازول و ایتراکونازول

داروهای ضدتشنج (باربیتورات‌ها، کاربامازپین، اتوسوکسیماید، فنی‌توئین، توپیرامات)

داروهای ضد سل: مانند ریفامپین و ریفابوتین

داروهای ضد ویروس HIV

داروهای گیاهی: مانند خار مریم و گل راعی

ایبوپروفن، آموکسی سیلین، آزیترومایسین، داکسی سایکلین، کافئین، سیتالوپرام، لوراتادین، دولوکستین، ونلافاکسین، لاموتریژین، استامینوفن، فلوکستین، دیازپام، ستیریزین

این داروها عموما اثربخشی قرص ضد اورژانسی را کاهش می‌دهند. بنابراین اگر از داروهای مذکور استفاده می‌کنید، باید از روش‌های ضد بارداری دیگری مانند کاندوم استفاده شود

اثربخشی قرص ضد بارداری اورژانسی و عوامل موثر بر آن

اثربخشی قرص‌های ضد بارداری اورژانسی به زمان مصرف آن‌ها بستگی دارد. هرچه زودتر پس از رابطه جنسی محافظت نشده مصرف شوند، احتمال جلوگیری از بارداری بیشتر است. عموما، قرص لونژیل در حدود ۸۵ درصد و قرص الاوان در حدود ۹۵ درصد موثر هستند. عواملی مانند وزن بدن و زمان تخمک‌گذاری نیز می‌توانند بر اثربخشی این قرص‌ها تاثیر بگذارند.

در چه صورت قرص اورژانسی اثر نمی‌کند؟

خوردن قرص اورژانسی در صورت داشتن شرایط زیر توصیه نمی‌شود:

سابقه آسم شدید

حساسیت به ترکیبات این قرص‌ها

مصرف داروهایی که با این دارو تداخل دارند

مقایسه قرص اورژانسی با روش‌های پیشگیری دائمی

اگرچه قرص‌های ضد بارداری اورژانسی در مواقع ضروری بسیار کارآمد هستند، اما نباید جایگزین روش‌های پیشگیری دائمی مانند کاندوم، قرص‌های ضد بارداری روزانه، یا دستگاه‌های داخل رحمی (IUD) شوند. این روش‌ها هم کارایی بیشتر دارند و هم در طولانی‌مدت نیز ایمن‌تر و به صرفه‌تر هستند. استفاده منظم از روش‌های پیشگیری دائمی همچنین می‌تواند به کاهش استرس و نگرانی‌های ناشی از بارداری ناخواسته کمک کند.

نکات مهم در استفاده از قرص‌های ضد بارداری اورژانسی

قبل از استفاده از قرص اورژانسی ضد بارداری، مطمئن شوید که باردار نباشید.

مصرف تعداد بیشتری از قرص ضدبارداری اضطراری، میزان تاثیر آن‌ها را افزایش نمی‌دهد.

مصرف قرص‌های ضد بارداری اورژانسی باید با رعایت تمامی دستورات پزشک یا داروساز انجام شود. در صورت بروز هرگونه عارضه باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین، توصیه می‌شود پس از مصرف این قرص‌ها، از یک روش پیشگیری دیگر مانند کاندوم استفاده کنید تا از بارداری‌های ناخواسته آینده جلوگیری شود.

نکته مهم:

اگر در عرض ۲ تا ۳ ساعت پس از مصرف قرص اورژانسی ضد بارداری استفراغ کردید، باید قرص اورژانسی دیگری مصرف کنید.

نکته:

مصرف قرص اورژانسی ضد بارداری ممکن است زمان قاعدگی را دچار اختلال کند و آن را ممکن زودتر یا به تاخیر بیندازد و ممکن است دوره‌ی پریود را تا یک هفته به تاخیر بیندازد.

اگر طی ۳ تا ۴ هفته از مصرف قرص اورژانسی پریود نشدید، لازم است آزمایش بارداری بدهید.

قرص لونژیل پس از مصرف وارد شیر مادر می‌شود. در مادران شیرده باید با احتیاط استفاده‌شود.

میزان اثربخشی این دارو در خانم‌های با وزن بالا، کاهش می‌یابد

قرص اورژانسی برای استفاده در سنین قبل از قاعدگی تولید نشده‌است

شواهد محکمی مبنی‌بر افزایش خطر ابتلا به سرطان با مصرف کوتاه‌مدت قرص اورژانسی وجود ندارد.

نحوه نگهداری قرص اورژانسی ضد بارداری

قرص اورژانسی باید در دمای اتاق بین ۱۵ تا ۳۰ درجه‌ی سانتی‌گراد و دور از گرما و رطوبت و دور از دسترس کودکان نگهداری شود.

نتیجه‌گیری

قرص‌های ضد بارداری اورژانسی یکی از مهم‌ترین ابزارهای پیشگیری از بارداری ناخواسته در مواقع اضطراری هستند. این قرص‌ها با جلوگیری از تخمک‌گذاری و ایجاد تغییرات در پوشش رحم، مانع از بارداری می‌شوند. مصرف صحیح و به‌موقع این قرص‌ها می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی از بارداری ناخواسته جلوگیری کند. با این حال، برای پیشگیری مؤثر و ایمن‌تر، استفاده از روش‌های پیشگیری دائمی توصیه می‌شود. در نهایت، مهم است که همواره در مورد تمامی مسائل بهداشتی و دارویی با پزشک خود مشورت کنید تا از صحت و سلامتی خود مطمئن شوید.

سوالات متداول

در کدام مرحله از چرخه قاعدگی مجاز به مصرف قرص‌ها هستم؟

می‌توانید در هر زمانی سیکل قاعدگی خود از قرص‌های ضدبارداری اورژانسی استفاده کنید.

آیا در دوران شیردهی می‌توان از قرص اورژانسی استفاده نمود؟

برای مصرف هر نوع دارویی در دوران شیردهی حتماً باید با پزشک مشورت کرد. در صورتیکه در زمان شیردهی رابطه محافظت‌نشده‌ای اتفاق‌بیفتد، می‌توان با استفاده از ۱.۵ میلی‌گرم لوونژیل از بارداری ناخواسته پیشگیری کرد. هیچ محدودیتی برای شیردهی ایجاد نمی‌شود و مشکلی وجود ندارد. البته باید توجه داشت که این محدودیت نداشتن به معنی آن نیست که این دارو را میتوان به طور مرتب استفاده کرد چراکه مقداری از آن در شیر ترشح میشود

لکه بینی بعد از مصرف قرص اورژانسی نشانه بارداری است؟

بهم خوردن پریود و لکه بینی بعد از مصرف قرص اورژانسی نرمال است اما اگر ۱۰ تا ۱۴ روز پس از آخرین تخمک‌گذاری این اتفاق رخ دهد، علت لکه بینی و درد زیر شکم ممکن است خونریزی ناشی از بارداری باشد و باید تست بارداری انجام شود

آیا قرص اورژانسی برای پریود شدن سریع کاربرد دارد؟

قرص اورژانسی، برای پریود شدن سریع طراحی نشده‌است. قرص اورژانسی برای جلوگیری از بارداری پس‌از رابطه‌جنسی محافظت‌نشده یا شکست روش‌های پیشگیری از بارداری طراحی شده است

چند وقت بعد از قرص اورژانسی پریود می‌شویم؟

فرد معمولا در هفته‌ی اول بعد از مصرف قرص اورژانسی پریود می‌شود. اما اگر خونریزی تا ۲ هفته بعد از مصرف قرص اتفاق نیفتاد، باید تست بارداری داده‌شود و بررسی‌های لازم انجام‌گیرد.

چند روز بعد از خوردن قرص اورژانسی بی‌بی چک را استفاده کنم؟

اگر بعد از ۳ هفته از مصرف قرص پیشگیری از بارداری پریود نشدید، باید برای اطمینان از باردار نبودن تست بارداری بدهید.

 

دکتر امیرحسین گیتی نورد