قرارگرفتن جنین در معرض سوء تغذیه خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در بزرگسالی را تا دو برابر افزایش می‌دهد

پزشکان همیشه به این نکته تاکید دارند که سلامت کودک به شرایط سلامتی مادر و تغذیه او در دوران بارداری بستگی دارد. پژوهش‌های علمی جدید روی بیش از 10 میلیون نفر نشان می‌دهد افرادی که در دوره جنینی با قحطی یا فقر غذایی شدید روبه‌رو بوده‌اند دو برابر بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع دو قرار دارند.

ویژگی‌های منحصربه‌فرد بازه زمانی مورد مطالعه

براساس تحقیقات علمی منتشرشده در آگوست 2024 پژوهشگران مطالعه سیستماتیک پدیده سوء تغذیه را روی افرادی انجام دادند که قبل، حین و بعد از دوره هولودومور اوکراین متولد و با قحطی شدید روبه‌رو شده بودند.

هولودومور یا قحطی بزرگ به دلیل سیاست‌های دولت جماهیر شوروی در اوکراین کنونی اتفاق افتاد و منجر به مرگ بیش از حد 4 میلیون اوکراینی در مدتی کوتاه شد. اما این دوره تاریخی دردناک اثرات ماندگار بیشتری هم داشت، که تا امروز ادامه دارد.

محققان با تکیه بر مستندات و شواهد باقی‌مانده در تلاش هستند به نتایج علمی قابل اتکایی در زمینه اثر بلندمدت قحطی در دوران بارداری بر سلامتی افراد جامعه دست یابند.

مطالعه ارتباط بین سوء تغذیه و دیابت نوع دو

به‌طورمعمول بررسی‌های گسترده درباره اثرات مضر قرارگیری در معرض شرایط نامطلوب در رحم مادر، مانند کمبود غذا، بر سلامت بزرگسالان دشوار است. بنابراین پژوهشگران بازه‌های زمانی خاص را معیار تحقیقات خود قرار می‌دهند.

دوره‌های بحرانی مانند قحطی‌های بزرگ زمینه‌ای برای مطالعه علمی روی پیامدهای طولانی‌مدت سوء تغذیه قبل از تولد در انسان را فراهم می‌کند. اثرات این مشکل به زمان آن در دوران بارداری و هنگام تشکیل و رشد اندام‌ها و بافت‌های بدن بستگی دارد.

به‌نظر می‌رسد جنین در اوایل دوران بارداری آسیب‌پذیرتر است. بنابراین اثرات گرسنگی طولانی‌مدت و قحطی در این مورد شدید و گسترده خواهد بود و بر ساختار و عملکرد بسیاری از اندام‌ها و بافت‌ها تاثیر می‌گذارد. درنتیجه می‌تواند منجر به تغییر رفتار و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های دژنراتیو مزمن، مانند دیابت نوع دو و بیماری‌های قلبی، در چند دهه بعد از زندگی فرد شود.

پیش از این تحقیقات علمی درباره اثرات سوءتغذیه در دوره‌های قبل از تولد روی وضعیت سلامت افراد در بزرگسالی صورت گرفته بود. مطالعات انجام‌شده نشان می‌داد نرخ ابتلا به بیماری‌های مزمن در بزرگسالی برای افرادی که در مراحل حیاتی اولیه رشد با کمبود غذایی مواجه شده‌اند بیشتر است.

این پژوهش به‌طور خاص به ارتباط بین قحطی پیش از تولد و دیابت نوع 2 بزرگسالان پرداخته و نشان‌دهنده تاثیر فرآیندهای بنیادی بیولوژیکی است.

روش بررسی میزان افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در افرادی با دوران جنینی نامطلوب

برای مطالعه اثرات طولانی‌مدت قحطی اولیه بر سلامتی به گروه‌‌های بزرگ و مشخصی از افرادی که در دوره شش‌ماهه اوایل سال 1933، یا همان دوران قحطی بزرگ، نیاز بود. همچنین باید میزان تغییرات مشخصی مانند شدت قرارگیری در معرض قحطی مورد ارزیابی قرار می‌گرفت.

براین‌اساس افراد متولد استان‌هایی که بیشتر در شرایط قحطی قرار داشتند و همچنین نتایج وضعیت سلامتی بزرگسالی آن‌ها در مرکز ثبت ملی دیابت به‌عنوان شاخصه‌هایی برای تحقیق در نظر گرفته شد.  

این مطالعه زیست محیطی شامل 128225 مورد ابتلا به دیابت نوع 2 بود، که از سال 2000 تا 2008 در میان 10،186،016 مرد و زن اوکراینی متولدشده از 1930 تا 1938 تشخیص داده شد.

نتیجه تحقیق نشان داد که برای افراد متولد دوران قحطی، در مقایسه با گروه شاهد، احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 بیش از دو برابر بوده است.

چه عواملی باعث ایجاد دیابت نوع دو می‌شود؟

پزشکان فاکتورهای متعددی مانند چاقی و اضافه‌وزن، افزایش سن و نداشتن فعالیت بدنی را جز مهم‌ترین فرآیندهایی می‌دانند که احتمالا منجر به مقاومت بدن به انسولین و دیابت نوع 2 می‌شود.

در سال‌های ابتدای قرن بیست‌ویک دو پژوهشگر با نام‌های دیوید بارکر و نیک هیلز براساس ترکیب مشاهدات اپیدمیولوژیک با یافته‌های آزمایشات حیوانی به نتایجی درباره ریشه‌های اولیه سلامت و بیماری رسیدند. فرضیه بارکر به ارتباط وزن نوزادان در بدو تولد و افزایش ریسک ابتلا به دیابت نوع دو اختصاص دارد.

از سوی دیگر هیلز دریافته بود که مداخلات تغذیه‌ای در مراحل اولیه رشد جنین بر رشد پانکراس و تحمل گلوکز تأثیر می‌گذارد.

آن‌ها برمبنای این تحقیقات بیان کردند تغذیه نامناسب در اوایل زندگی سازوکارهایی را به بدن فرد تحمیل می‌کند که با صرفه‌جویی در تغذیه، منجر به اختلال در رشد سلول‌های بتا و جزایر لانگرهانس درون لوزالمعده می‌شود. این اندام‌ها مسئول ترشح هورمون‌های گلوکاگون، انسولین، پلی‌پپتید پانکراسی و... هستند و اهمیت بالایی در متابولیسم گلوکز و قند خون دارند.

جامعه سالم با مادرانی سالم

دیابت نوع دو در بزرگسالی می‌تواند رابطه مستقیمی با اثرات سوء تغذیه در دوران جنینی داشته باشد. در سال‌های اخیر مشاهدات آماری و تحقیقات انجام‌شده روی افرادی که در دوران قحطی بزرگ اوکراین متولد شده‌اند و در چند دهه بعد با دیابت نوع دوم درگیر هستند تاییدی بر این فرضیه است.

یافته‌های این تحقیق و پژوهش‌های مشابه اهمیت حیاتی شروع خوب زندگی را به ما می‌آموزد. تغذیه مناسب بانوان قبل از بارداری و در دوره حمل جنین به نسل‌های آینده اجازه می‌دهد تا وضعیت سلامت بهتر، عمر طولانی و زندگی باکیفیت‌تری داشته باشند.