کشف راز طول عمر؛ قهوه چگونه سن بیولوژیکی را ۵ سال کاهش می‌دهد؟

دانشمندان به یافته‌های تازه‌ای دست پیدا کرده‌اند که نشان می‌دهد قهوه ممکن است برای گروه‌های خاصی از مردم اثرات ضد پیری و محافظتی چشمگیری داشته باشد.

طبق یک مطالعه جدید، نوشیدن سه تا پنج فنجان قهوه در روز می‌تواند به افزایش طول عمر افراد مبتلا به اختلالات روان‌پزشکی عمده کمک کند؛ گروهی که اغلب با چالش کاهش طول عمر روبه‌رو هستند. این پژوهش نشان داد که مصرف این مقدار قهوه (و نه بیشتر) با بلندتر شدن تلومرها (Telomeres) که نشانگرهای سلولی سن هر فرد به شمار می‌روند، ارتباط مستقیم دارد. به بیانی ساده‌تر، به نظر می‌رسد قهوه توانسته است پنج سال به طول عمر شرکت‌کنندگان در این مطالعه اضافه کند.

بر اساس نتایج منتشر شده در مجله «بی‌ام‌جی منتال هلث» (BMJ Mental Health)، برای افرادی که با اختلالات روان‌پزشکی جدی دست‌وپنج نرم می‌کنند، نوشیدن ۳ تا ۵ فنجان قهوه در هر روز ممکن است روند پیری زودرس را که معمولاً با چنین شرایطی همراه است، کُند نماید.

یافته‌های این مطالعه حاکی از آن است که قهوه مانع از کوتاه شدن تلومرها می‌شود. تلومرها نواحی خاصی شامل دی‌ان‌ای (DNA) تکرارشونده در انتهای کروموزوم‌ها هستند که وظیفه دارند از ساییدگی یا آسیب دیدن کروموزوم‌ها جلوگیری کنند. با گذشت زمان، تلومرها به‌طور طبیعی فرسوده و کوتاه می‌شوند و همین فرسایش، شاخصی برای تعیین سن سلولی و میزان پیری فرد است. افراد مبتلا به این شرایط خاص، معمولاً تلومرهای کوتاه‌تری نسبت به سایر افراد جامعه دارند.

ارتباط ۳ تا ۵ فنجان قهوه در روز با عمر طولانی‌تر

افراد درگیر با اختلالات روان‌پزشکی عمده، عموماً دارای تلومرهای کوتاه‌تری نسبت به میانگین جامعه هستند و متأسفانه طول عمر آن‌ها معمولاً حدود ۱۵ سال کوتاه‌تر است.

این مرگ‌های زودهنگام اغلب ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان‌هایی است که معمولاً در سنین بالا رخ می‌دهد. همین موضوع محققان را بر آن داشت تا به بررسی دقیق‌تر تلومرهای کوتاه در افراد مبتلا به اختلالات روان‌پزشکی بپردازند. نتیجه شگفت‌انگیز بود: افرادی که روزانه ۳ تا ۵ فنجان قهوه می‌نوشیدند، طول تلومری معادل کسانی داشتند که از نظر سن بیولوژیکی ۵ سال جوان‌تر بودند.

این مطالعه مقطعی روی ۴۳۶ نفر انجام شد که یا در طیف اسکیزوفرنی قرار داشتند و یا به اختلالات عاطفی، دوقطبی یا افسردگی عمده همراه با روان‌پریشی (Psychosis) مبتلا بودند. تمامی شرکت‌کنندگان در بازه سنی ۱۸ تا ۶۵ سال قرار داشتند.

داده‌های این پژوهش بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۸ (۱۳۸۶ تا ۱۳۹۷ شمسی) جمع‌آوری شد و شرکت‌کنندگان از چهار واحد روان‌پزشکی در اسلو، نروژ (Oslo, Norway) برای مطالعه‌ای تحت عنوان «سایکوز سازمان‌دهی شده موضوعی نروژ» انتخاب شدند. اطلاعات مربوط به وضعیت تلومر و میزان مصرف قهوه برای تمام این افراد در دسترس بود.

نویسندگان این پژوهش دریافتند شرکت‌کنندگانی که اصلاً قهوه مصرف نمی‌کردند، نسبت به کسانی که روزانه تعداد فنجان‌های توصیه‌شده را می‌نوشیدند، تلومرهای کوتاه‌تری داشتند. نکته بسیار مهم این است که افرادی که در مصرف زیاده‌روی کرده و پنج فنجان یا بیشتر در روز قهوه می‌نوشیدند، تلومرهای بلندتری نداشتند و از این مزیت بهره‌مند نشدند.

قهوه چگونه بر تلومرها تأثیر می‌گذارد؟

محققان این مطالعه پیشنهاد می‌کنند که فواید قهوه احتمالاً ریشه در خواص آنتی‌اکسیدانی شناخته‌ شده آن دارد.

میشل روثنستاین (Michelle Routhenstein)، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی با تخصص در بیماری‌های قلبی که البته در این مطالعه مشارکتی نداشته است، در گفتگو با «مدیکال نیوز تودی» (Medical News Today) درباره دانش فعلی ما پیرامون قهوه توضیح داد:

قهوه حاوی ترکیبات زیست‌فعال، به‌ویژه اسیدهای کلروژنیک و تریگونلین است که نقش آنتی‌اکسیدانی دارند. این ترکیبات رادیکال‌های آزاد را خنثی کرده و مسیرهای دفاعی سلول را برای محافظت از دی‌ان‌ای در برابر آسیب اکسیداتیو فعال می‌کنند.

او در خصوص ارتباط این موضوع با تلومرها افزود: «سی‌جی‌ای (CGA) و تریگونلین احتمالاً با کاهش استرس اکسیداتیو و التهاب، روند کوتاه شدن تلومرها را کند می‌کنند.»

روثنستاین تأکید کرد که مزایای سلامتی قهوه به احتمال زیاد از «پلی‌فنول‌های» آن (ترکیبات گیاهی موجود در قهوه) ناشی می‌شود و نه لزوماً کافئین موجود در آن.

مقدار مناسب قهوه دقیقاً چقدر است؟

نویسندگان مطالعه به این نتیجه رسیدند که ۳ تا ۵ فنجان قهوه اثر مثبتی بر طول تلومر دارد. اما این هرگز به این معنا نیست که هرچه قهوه بیشتری بنوشید، نتیجه بهتری می‌گیرید.

مونیکا آس (Monica Aas)، دارای مدرک دکترا از کینگز کالج لندن (King’s College London) در بریتانیا و نویسنده ارشد این مطالعه، گفت: «یافته‌های ما نشان می‌دهد که مصرف قهوه با سن بیولوژیکی جوان‌تر پیوند دارد، اما اگر فرد بیش از حد قهوه مصرف کند، این اثرات مثبت ناپدید می‌شوند.»

دکتر آس به همراه نویسنده اول این مطالعه، پژوهشگر دکترا وید ملاکار (Vid Mlakar)، نکات تکمیلی را ارائه کردند. آن‌ها پیشنهاد دادند: «ما باید از نگاه سیاه و سفید به قهوه و دسته‌بندی آن به‌عنوان خوب یا بد مطلق فاصله بگیریم. مطالعه ما نشان می‌دهد مصرف متعادل قهوه ممکن است مفید باشد، اما مصرف بیش از حد آن توصیه نمی‌شود و حتی می‌تواند عوارض نامطلوبی داشته باشد.»

آن‌ها افزودند: «بنابراین، کاهش مصرف قهوه در برخی افراد و شروع مصرف آن در برخی دیگر ممکن است اثرات سودمندی داشته باشد. با این حال، پیش از آنکه بتوانیم نتیجه‌گیری قطعی کنیم، به مطالعات بیشتری نیاز داریم.»

مصرف بیش از حد قهوه در این زمینه می‌تواند دقیقاً نتیجه عکس بدهد. نخست، محققان بیان کردند: «مصرف بیش از حد قهوه ممکن است کیفیت خواب را پایین بیاورد که خود با پیری بیولوژیکی سریع‌تر مرتبط است. خواب ناکافی همچنین تاب‌آوری ذهنی را کاهش می‌دهد و استرس منفی را بالا می‌برد که این چرخه دوباره می‌تواند به طول تلومر و سن بیولوژیکی آسیب بزند.»

دوم، آن‌ها هشدار دادند: «مصرف مقادیر بسیار زیاد قهوه ممکن است از طریق تشکیل گونه‌های اکسیژن فعال، باعث آسیب سلولی و کوتاه شدن طول تلومر شود.»

روثنستاین نیز اضافه کرد: «دریافت بیش از حد کافئین همچنین می‌تواند منجر به بی‌خوابی، اضطراب، افزایش فشار خون، کاهش جذب کلسیم و آهن، نازک شدن استخوان‌ها و ناراحتی‌های گوارشی شود.»

او اشاره کرد که مواد غذایی دیگری نیز وجود دارند که با کوتاه شدن تلومر ارتباط دارند: «رژیم‌های غذایی سرشار از گوشت‌های فرآوری‌شده، قندهای افزوده، غلات تصفیه‌شده و غذاهایی با شاخص گلیسمی بالا باعث افزایش استرس اکسیداتیو و التهاب می‌شوند و به همین دلیل با تلومرهای کوتاه‌تر مرتبط هستند.»

روثنستاین توضیح داد: «گوشت‌های فرآوری‌شده حاوی نیترات‌ها و نگهدارنده‌هایی هستند که استرس اکسیداتیو را تشدید می‌کنند. قندهای افزوده و غذاهای با شاخص گلیسمی بالا نیز قند خون و انسولین را بالا می‌برند که محرک‌های اصلی التهاب هستند.»

محدودیت‌هایی که باید در نظر گرفت

باید توجه داشت که این یک مطالعه مقطعی است؛ یعنی تنها برشی از یک زمان خاص در یک جمعیت مشخص را نشان می‌دهد و شرکت‌کنندگان را در طول زمان و در شرایط کنترل‌شده آزمایشگاهی دنبال نمی‌کند.

به همین دلیل، این تحقیق تنها می‌تواند یک «ارتباط» را مشاهده کند (مانند ارتباط بین مصرف قهوه و طول تلومر) و حتی با در نظر گرفتن سایر عوامل، نمی‌تواند یک رابطه قطعی علت و معلولی را ثابت کند.

خود نویسندگان نیز چندین نگرانی را مطرح کرده‌اند که با ماهیت «خودگزارشی» بودن مصرف قهوه آغاز می‌شود. شرکت‌کنندگان تعداد کل فنجان‌ها در روز را گزارش کرده بودند، اما زمان نوشیدن قهوه در طول روز یا جزئیاتی مثل نوع قهوه (فوری یا دمی)، غلظت آن و سایر منابع دریافت کافئین ثبت نشده بود. همچنین سابقه کاملی از سایر داروهایی که شرکت‌کنندگان ممکن بود مصرف کنند، در اختیار نویسندگان قرار نداشت.

آن‌ها همچنین اشاره می‌کنند که طول تلومر با استفاده از یک استاندارد واحد اندازه‌گیری شده است، در حالی که سیستم‌های اندازه‌گیری تکمیلی می‌توانست دقت بیشتری را ارائه دهد.

در نهایت، تلومرها تنها یکی از شاخص‌هایی هستند که امروزه برای ارزیابی سن فرد استفاده می‌شوند. در حالت ایده‌آل، تکمیل این داده‌ها با «ساعت اپی‌ژنتیک» (Epigenetic Clocking) و اندازه‌گیری‌های سن مغز (Brain Age Measurements) می‌توانست تصویر روشن‌تری از تأثیر واقعی قهوه بر روند پیری ارائه دهد.