افزایش هشداردهنده مبتلایان به HIV در ایران؛ جوانان 20 تا 45 سال در خط مقدم خطر!

بر اساس آخرین آمارهای منتشرشده در سال ۱۴۰۳، تعداد افراد شناسایی‌شده مبتلا به ویروس HIV در ایران ۲۴٬۷۶۰ نفر است، در حالی که تخمین زده می‌شود تعداد واقعی مبتلایان حدود ۴۴٬۰۰۰ نفر باشد. الگوی انتقال HIV در کشور تغییر کرده است؛ به‌طوری‌که در شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳، ۶۵ درصد موارد ابتلا از طریق روابط جنسی بوده، در حالی که این رقم در گذشته کمتر بوده است.

همچنین، سهم زنان در بین مبتلایان افزایش پیدا کرده و در شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳ به ۳۲ درصد رسیده است. بیشترین گروه سنی مبتلایان بین ۲۰ تا ۴۵ سال است که ۷۳ درصد از کل مبتلایان را تشکیل می‌دهند.

این تغییرات نشان‌دهنده لزوم افزایش آگاهی عمومی، بهبود برنامه‌های پیشگیری و تشخیص زودهنگام، و ارائه خدمات درمانی مناسب برای کنترل شیوع HIV در کشور است.

 

در کنار افزایش تعداد مبتلایان شناسایی‌شده، مسئولان بهداشت عمومی اعلام کرده‌اند که یکی از چالش‌های مهم در کشور، عدم آگاهی کافی برخی از افراد درباره روش‌های انتقال و پیشگیری از HIV است. این موضوع به‌ویژه در میان جوانان و زنان قابل توجه بوده و نیاز به برنامه‌های آموزشی گسترده و فراگیر احساس می‌شود.

 

·         برنامه‌های مقابله و پیشگیری:

- وزارت بهداشت برنامه‌هایی مانند ارائه مشاوره رایگان، توزیع وسایل پیشگیری و آزمایش‌های رایگان HIV را در مراکز بهداشتی آغاز کرده است.

- تمرکز ویژه‌ای بر افزایش آگاهی عمومی در رسانه‌ها و فضای مجازی برای تغییر نگرش‌ها و کاهش برچسب‌های اجتماعی مرتبط با HIV در حال انجام است.

- خدمات درمانی برای مبتلایان نیز بهبود یافته و دسترسی به داروهای ضدویروسی با حمایت بیشتری همراه شده است.

 

·         نیازهای اولویت‌دار:

- افزایش تعداد مراکز مشاوره و آزمایش در سراسر کشور برای تسهیل دسترسی افراد به خدمات.

- تدوین برنامه‌های آموزشی ویژه برای مدارس و دانشگاه‌ها برای آگاهی‌بخشی درباره راه‌های انتقال HIV و اهمیت استفاده از ابزارهای پیشگیری.

- حذف تبعیض‌های اجتماعی و ارائه حمایت‌های روانی و اجتماعی به مبتلایان، به‌ویژه در گروه‌های آسیب‌پذیر.

 

در مجموع، مقابله با HIV نیازمند همکاری همه‌جانبه بین دولت، سازمان‌های غیرانتفاعی، و جامعه است تا بتوان از گسترش این بیماری جلوگیری و کیفیت زندگی مبتلایان را بهبود بخشید.

 

·         علل شایع ابتلا به HIV در ایران:

طبق آمار و گزارش‌های منتشرشده، الگوهای انتقال HIV در ایران در سال‌های اخیر تغییرات قابل‌توجهی داشته‌اند. برخی از علل شایع ابتلا عبارت‌اند از:

 

روابط جنسی محافظت‌نشده

در حال حاضر، انتقال از طریق روابط جنسی محافظت‌نشده بیشترین سهم را در بین علل ابتلا به HIV در ایران دارد. این موضوع ناشی از کمبود آگاهی در مورد اهمیت استفاده از وسایل پیشگیری، مانند کاندوم و تابو بودن صحبت در مورد آموزش‌های مرتبط است.

استفاده از سرنگ مشترک در میان افراد معتاد

اگرچه سهم این عامل نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده است، همچنان یکی از راه‌های انتقال HIV به‌ویژه در بین افراد مصرف‌کننده مواد مخدر تزریقی به شمار می‌رود. برنامه‌های کاهش آسیب مانند توزیع سرنگ استریل کمک کرده‌اند که این آمار کاهش پیدا کند؛ اما نیاز به اقدامات بیشتری وجود دارد.

انتقال از مادر به کودک

انتقال ویروس از مادر مبتلا به کودک در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی همچنان به‌عنوان یکی از علل قابل پیشگیری مطرح است. درمان ضدویروسی در دوران بارداری می‌تواند این خطر را تا حد زیادی کاهش دهد.

انتقال از طریق فرآورده‌های خونی آلوده

اگرچه در حال حاضر کنترل‌های شدیدی بر فرآورده‌های خونی انجام می‌شود؛ اما در گذشته این روش یکی از عوامل انتقال HIV بوده است. اکنون این خطر تقریبا به صفر رسیده است.

عدم آگاهی و باورهای غلط

ناآگاهی درباره روش‌های انتقال و باورهای غلط، مانند اینکه ویروس از طریق تماس‌های روزمره منتقل می‌شود، باعث افزایش موارد ابتلا شده است. این ناآگاهی همچنین منجر به کاهش استفاده از وسایل پیشگیری می‌شود.

تبعیض اجتماعی و پنهان‌کاری

ترس از برچسب اجتماعی و قضاوت، بسیاری از افراد مبتلا را از انجام آزمایش و دریافت خدمات درمانی بازمی‌دارد. این امر باعث می‌شود ویروس به‌طور ناخواسته به افراد دیگر منتقل شود.

راه‌حل‌های پیشنهادی برای کاهش علل شایع ابتلا:

 

-افزایش آگاهی عمومی: برگزاری کارگاه‌ها و کمپین‌های اطلاع‌رسانی درباره راه‌های پیشگیری و کاهش انگ اجتماعی.

- آموزش جنسی در مدارس و دانشگاه‌ها: ارائه اطلاعات درست به جوانان درباره روابط سالم و محافظت‌شده.

- تسهیل دسترسی به ابزارهای پیشگیری: گسترش شبکه توزیع کاندوم و سرنگ استریل در مراکز بهداشتی.

- غربالگری مادران باردار: اجرای اجباری آزمایش HIV برای زنان باردار و ارائه درمان به آن‌ها.

- پشتیبانی اجتماعی: رفع تبعیض و ارائه مشاوره روان‌شناختی به مبتلایان برای تشویق آن‌ها به دریافت خدمات درمانی.

این اقدامات می‌توانند نه‌تنها در کنترل شیوع HIV مؤثر باشند، بلکه به بهبود وضعیت زندگی مبتلایان و کاهش هزینه‌های بهداشتی کشور کمک کنند. برای جلوگیری از شیوع ویروس HIV، اتخاذ راهکارهای پیشگیرانه و آگاهی‌بخشی در سطح فردی و اجتماعی اهمیت بسیاری دارد. راه‌های زیر برای جلوگیری از ابتلا به HIV توصیه می‌شود:

1.      روابط جنسی ایمن

- استفاده از کاندوم در تمامی روابط جنسی: این روش یکی از موثرترین راه‌ها برای جلوگیری از انتقال ویروس HIV است.

- آموزش روابط سالم و پیشگیری از روابط پرخطر از طریق برنامه‌های آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها.

- انجام آزمایش‌های دوره‌ای توسط افراد و زوجین برای اطمینان از سلامت جنسی.

2.      پرهیز از استفاده مشترک از وسایل تزریقی

- استفاده از سرنگ و سوزن استریل و عدم استفاده مشترک از وسایل تزریقی، به‌ویژه در میان مصرف‌کنندگان مواد مخدر.

- راه‌اندازی و تقویت برنامه‌های کاهش آسیب در میان افراد مصرف‌کننده مواد مخدر، از جمله توزیع سرنگ رایگان.

3.      انتقال از مادر به کودک

- انجام آزمایش HIV برای تمامی زنان باردار.

- ارائه داروهای ضدویروسی به مادران مبتلا برای کاهش خطر انتقال ویروس به کودک.

- اجتناب از شیردهی مادران مبتلا و استفاده از شیر خشک تحت نظر پزشک.

4.      پیشگیری از انتقال خونی

- انجام آزمایش‌های دقیق روی فرآورده‌های خونی و کنترل کیفیت آن‌ها.

- خودداری از انجام خالکوبی یا سوراخ کردن بدن (پیرسینگ) در مکان‌های غیربهداشتی که از وسایل استریل استفاده نمی‌کنند.

5.      افزایش آگاهی عمومی

- برگزاری کمپین‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی درباره HIV و روش‌های انتقال آن.

- کاهش انگ و تبعیض اجتماعی نسبت به مبتلایان تا آن‌ها بتوانند بدون ترس به خدمات درمانی دسترسی داشته باشند.

- تشویق افراد به انجام آزمایش‌های تشخیصی دوره‌ای، به‌ویژه در میان گروه‌های در معرض خطر.

6.      استفاده از داروهای پیشگیری (PrEP و PEP)

- PrEP (پیشگیری پیش از مواجهه): دارویی که به افراد در معرض خطر بالا کمک می‌کند از ابتلا به HIV جلوگیری کنند.

- PEP (پیشگیری پس از مواجهه): دارویی که باید در کمتر از ۷۲ ساعت پس از احتمال مواجهه با ویروس مصرف شود

7.      حمایت اجتماعی و روانی

- ایجاد محیطی حمایتی و دوستانه برای مبتلایان به HIV برای جلوگیری از پنهان‌کاری.

- ارائه مشاوره روان‌شناسی و اجتماعی به افراد در معرض خطر و مبتلایان.

8.      بهداشت فردی و اجتماعی

- رعایت بهداشت در هنگام ارائه خدمات پزشکی و دندان‌پزشکی، از جمله استفاده از تجهیزات استریل.

- آگاهی‌بخشی در مورد روش‌های انتقال ویروس در جامعه.

نکته مهم: HIV با تماس‌های روزمره مانند دست دادن، بغل کردن، استفاده از ظروف مشترک یا نیش حشرات منتقل نمی‌شود. این آگاهی می‌تواند به کاهش انگ اجتماعی و بهبود رفتارهای پیشگیرانه کمک کند.

 

آیا گارداسیل در جلوگیری از HIV موثر است؟!

خیر، واکسن گارداسیل (Gardasil) در جلوگیری از HIV موثر نیست. گارداسیل واکسنی است که برای پیشگیری از عفونت با ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) طراحی شده است، نه HIV. این دو ویروس کاملا متفاوت هستند و روش انتقال، ساختار و پیامدهای بهداشتی متفاوتی دارند.

 

عملکرد گارداسیل:

گارداسیل برای پیشگیری از عفونت با انواع خاصی از HPV استفاده می‌شود، به‌ویژه انواعی که ممکن است باعث:

- سرطان دهانه رحم، واژن، مقعد، و آلت تناسلی شوند.

- زگیل‌های تناسلی شوند.

 

تفاوت HIV و HPV:

- HIV (ویروس نقص ایمنی انسانی): این ویروس سیستم ایمنی بدن را هدف قرار داده و در صورت عدم درمان به بیماری ایدز (AIDS) منجر می‌شود. انتقال آن از طریق روابط جنسی، خون آلوده، یا از مادر به کودک صورت می‌گیرد.

- HPV (ویروس پاپیلومای انسانی): ویروسی است که از طریق روابط جنسی منتقل می‌شود و بیشتر به زگیل تناسلی یا سرطان‌های مرتبط با دستگاه تناسلی منجر می‌شود.

چرا گارداسیل با HIV مرتبط نیست؟

- گارداسیل تنها از عفونت HPV پیشگیری می‌کند و تاثیری بر سایر ویروس‌ها از جمله HIV ندارد.

- با این حال، استفاده از گارداسیل در افرادی که در معرض خطر هستند (مثلا از نظر جنسی فعال‌اند) ممکن است خطر ابتلا به عفونت‌های دیگر مانند HIV را کاهش ندهد؛ اما می‌تواند از ابتلا به بیماری‌های دیگر مرتبط با HPV جلوگیری کند.

آیا واکسنی برای HIV وجود دارد؟

در حال حاضر، هیچ واکسنی برای پیشگیری از HIV به صورت کامل تایید نشده است،؛ اما تحقیقات در این زمینه در حال انجام است. برای پیشگیری از  HIV، روش‌های دیگری مانند استفاده از کاندوم، PrEP (پیشگیری پیش از مواجهه)، PEP (پیشگیری پس از مواجهه)، و کاهش رفتارهای پرخطر جنسی توصیه می‌شود.

 

در چه رده سنی ابتلا به این ویروس بیشتر مشاهده میشود؟

در ایران، همان‌طور که در گزارش‌های رسمی اشاره شده، رده سنی ۲۰ تا ۴۵ سال بیشترین موارد ابتلا به ویروس HIV را شامل می‌شود. این گروه سنی حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد از کل مبتلایان را تشکیل می‌دهد.

 

دلایل شیوع بالاتر در این رده سنی:

فعالیت جنسی بیشتر: در این گروه سنی، افراد از نظر جنسی فعال‌تر هستند و در صورت نداشتن روابط ایمن، احتمال انتقال ویروس بیشتر می‌شود.

رفتارهای پرخطر: شامل روابط جنسی محافظت‌نشده، استفاده از سرنگ‌های مشترک در میان مصرف‌کنندگان مواد مخدر یا رفتارهای پرخطر دیگر.

کمبود آگاهی: در برخی موارد، ناآگاهی درباره راه‌های انتقال و پیشگیری از HIV منجر به رفتارهای پرخطر می‌شود.

شرایط اجتماعی و اقتصادی: فشارهای اقتصادی و مشکلات اجتماعی می‌توانند افراد را در این سنین به رفتارهای پرریسک سوق دهند.

مهاجرت و جابه‌جایی: افراد این گروه سنی به دلیل فعالیت‌های کاری یا مهاجرت ممکن است بیشتر در معرض شرایطی قرار گیرند که خطر ابتلا به ویروس را افزایش می‌دهد.

 

رده‌های سنی دیگر:

- زنان باردار (انتقال از مادر به کودک): اگرچه شیوع کمتری دارد، اما این انتقال همچنان یکی از دلایل قابل پیشگیری است.

- نوجوانان و جوانان (۱۵ تا ۲۰ سال): رفتارهای پرخطر در میان نوجوانانی که تازه وارد روابط جنسی می‌شوند، ممکن است آن‌ها را در معرض خطر قرار دهد.

- افراد مسن‌تر: شیوع کمتری در این گروه دیده می‌شود؛ اما همچنان مواردی گزارش می‌شود، به‌ویژه در افرادی که از رفتارهای پرخطر محافظت‌نشده اجتناب نمی‌کنند.

 

راهکار:

برای کاهش شیوع HIV در این گروه‌ها، آموزش، آگاهی‌بخشی، و ترویج رفتارهای ایمن جنسی و اجتماعی ضروری است. همچنین تسهیل دسترسی به خدمات پیشگیری، مشاوره و آزمایش‌های رایگان می‌تواند تأثیر مثبتی داشته باشد.