شپش سر و راه‌های درمان آن
شپش سر (head lice) یک مشکل جدی در بین کودکان، به‌ویژه کودکان پیش‌دبستانی، دبستانی و خانواده‌های آن‌هاست. این حشرات کوچک و انگلی به‌راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند و ناراحتی و مشکلات زیادی را به‌وجود می‌آورند. درمان‌های زیادی برای شپش موی سر پیشنهاد می‌شود، با این‌حال خلاص‌شدن از شر شپش سر اغلب سخت و دشوار است، تاجایی‌که گاهی افراد از درمان آن ناامید می‌شوند.
در این مقاله از وبلاگ داروتامین، راهنمای جامعی برای درمان شپش سر در اختیار شما قرار می‌دهیم. راهنمایی که شامل همه چیز از شناسایی مشکل تا جلوگیری از تکرار آن است. در این مقاله در مورد موثرترین درمان‌های دارویی و همچنین برخی از درمان‌های موثر طبیعی که می‌توانید در خانه امتحان کنید، صحبت خواهیم کرد. با کمک این اطلاعات می‌توانید خارش را از بین ببرید و برای همیشه با شپش خداحافظی کنید.
شپش سر چیست و چگونه منتقل می‌شود؟
قبل از پرداختن به راه‌های درمان شپش بهتر است کمی بیشتر با این حشره آشنا شوید. شپش حشره ریزی است که روی پوست سر زندگی و از خون آن تغذیه می‌کند. شپش مسری است و معمولاً از طریق تماس مستقیم هنگام بازی و ورزش یا استفاده از وسایل شخصی مانند کلاه یا برس مو منتقل می‌شود.
علاوه‌براین، شپش سر می‌تواند از طریق رخت‌خواب یا مبلمان مشترک هم منتقل شود. درست است که گفته می‌شود این انگل‌ها بیشتر در کودکان یافت می‌شوند؛ اما هر کسی ممکن است به شپش سر مبتلا شود. وجود شپش سر اغلب با علائمی مانند خارش، تحریک‌پذیری و برجستگی‌های قرمز کوچک روی پوست سر یا گردن همراه است.
برای مبارزه موثر با شپش سر، شناخت چرخه زندگی و محیط‌های ترجیحی زندگی آن ضروری است و در ادامه به آنها می‌پردازیم. با وجود این‌که مهم‌ترین عامل درگیری با شپش عدم رعایت بهداشت است، اما ممکن است افراد با سطح بهداشت خوب هم به این عارضه مبتلا شوند. سه عامل مهم برای سرایت شپش سر وجود دارد که عبارت‌اند از:
- تماس مستقیم موها و پوست با شخص مبتلا به شپش سر؛
- استفاده از وسایل شخصی فرد مبتلا مانند شانه، کش مو، هدفون، کلاه، روسری، لباس و...؛
- استفاده از رخت‌خواب، مبلمان، وسایل ورزشی و در کل وسایل فرد مبتلا به شپش سر.
علائم و نشانه‌های آلودگی به شپش سر
شناخت علائم و نشانه‌های آلودگی به شپش برای درمان به‌موقع و انتخاب بهترین راه‌های درمان شپش بسیار مهم است. یکی از رایج‌ترین این علائم وجود تخم‌های شپش است که به ساقه مو و در نزدیکی پوست سر چسبیده است. این دانه‌های کوچک بیضی‌شکل می‌توانند از رنگ قهوه‌ای مایل به زرد تا سفید متغیر باشند.
علاوه‌بر خارش شدید کف سر و اطراف گوش‌ها، علائم دیگر آلودگی به شپش سر ممکن است شامل زخم‌های روی پوست باشد. احساس این‌که چیزی روی پوست سر یا مو می‌خزد نیز یکی از علائم شپش سر است.
با تشخیص زودهنگام علائم و نشانه‌های آلودگی به شپش، می‌توانید اقدامات سریعی را برای جلوگیری از انتشار شپش به دیگران انجام دهید و درمان مناسب را برای از بین‌بردن آلودگی آغاز کنید. بنابراین، ضروری است که با مشاهده هر یک از این علائم فورا به پزشک مراجعه کنید.
اهمیت تشخیص و درمان زودهنگام شپش سر
تشخیص و درمان زودهنگام شپش سر بسیار مهم است. درواقع خیلی مهم است که به‌محض مشکوک‌شدن به شپش در خود یا یکی از اعضای خانواده، برای تشخیص یا درمان اقدام کنید. چراکه اگر هر چه سریع‌تر مشکل را تشخیص دهید و به آن رسیدگی کنید، روند درمان آسان‌تر و سریع‌تر خواهد بود. شپش سر به‌ویژه در محیط‌هایی مانند مدارس به‌سرعت انتقال پیدا می‌کند و تشخیص زودهنگام کمک می‌کند از آلودگی بیشتر جلوگیری کنید و خطر انتقال آن را به حداقل برسانید.
بررسی منظم بهداشت موها و سر، به‌ویژه در کودکان، می‌تواند به تشخیص این مشکل در مراحل اولیه کمک کند. به‌دنبال علائم رایج مانند خارش مداوم، برجستگی‌های قرمز روی پوست سر یا گردن و وجود شپش در لابه‌لای موها باشید. فراموش نکنید که علاوه‌بر تشخیص به‌موقع، انتخاب بهترین راه‌های درمان شپش هم بسیار مهم است. برای تعیین مناسب‌ترین برنامه درمانی که به شدت آلودگی بستگی دارد، باید با پزشک مشورت کنید.
راهنمای گام به گام از بین‌بردن شپش سر
اگر به‌دنبال بهترین راه‌های درمان شپش هستید در ادامه می‌توانید مراحل از بین‌بردن شپش را مشاهده کنید. بهتر است قبل از شروع، تمام ابزارهای لازم مانند شانه دندانه‌دار، ذره‌بین، شامپوی مخصوص و دستکش‌های یک‌بار مصرف را آماده کنید.
با خیس‌کردن موها و استفاده از نرم‌کننده شروع کنید تا شانه‌کردن راحت‌تر شود. موها را تقسیم کنید و هر قسمت را با استفاده از شانه دندانه‌ریز به‌دقت شانه کنید. برای شانه‌کردن از پوست سر شروع کنید و به‌سمت انتهای موها حرکت کنید و هر بار شانه را با دستمال کاغذی پاک کنید تا شپش‌ها جدا شوند. همچنین می‌توانید از انگشتان خود برای جداکردن شپش‌ها استفاده کنید.
شانه‌کردن را ادامه دهید و مطمئن شوید که کل پوست سر و موها را بررسی می‌کنید. دقیق و صبور باشید تا مطمئن شوید که تمام شپش‌ها ازبین رفته‌اند. بعد از شانه‌کردن موها، از یک ذره‌بین استفاده کنید تا تخم شپش و شپش‌های بالغ باقی‌مانده را پیدا و جدا کنید.
پس‌از اتمام این فرایند، موها را با شامپوی ضد شپش و آب داغ شستوشو دهید و ابزار خود را ضد عفونی کنید. در صورت امکان، موها را کوتاه کنید که شانه‌کردن و بررسی آن راحت‌تر باشد. پس از شانه‌کردن، موها را با حرارت بالا خشک کنید و فراموش نکنید که این فرایند را در روز چندبار تکرار کنید. همچنین یادتان باشد وسایل شخصی، روبالشی و رخت‌خواب فرد مبتلا را شستوشو دهید و ضد عفونی کنید. در نهایت از جارو استفاده کنید، چراکه احتمال ریختن شپش‌ها روی زمین وجود دارد.
راه‌های درمان شپش با داروهای غیر تجویزی و تجویزی
زمانی‌که صحبت از درمان شپش می‌شود، انتخاب روش‌های درمانی موثر بسیار مهم است. از روش‌های درمانی با استفاده از محصولات شیمیایی گرفته تا درمان‌های خانگی، روش‌های مختلفی برای درمان شپش سر وجود دارد. درمان‌های شیمیایی مانند شامپوهای ضد شپش و لوسیون‌های مخصوص، معمولاً برای از بین‌بردن شپش و تخم شپش استفاده می‌شوند.
این محصولات اغلب حاوی موادی مانند پرمترین یا پیرترین هستند و شپش‌ها را به‌خوبی از بین می‌برند. هنگام مصرف این محصولات ضروری است که دستورالعمل ها را به‌دقت دنبال کنید و درمان را در صورت لزوم تکرار کنید تا اطمینان حاصل شود که تمام شپش‌ها از بین رفته‌اند.
از سوی دیگر، داروهای طبیعی به‌عنوان گزینه‌های درمانی جایگزین برای حذف شپش محبوبیت پیدا کرده‌اند. موادی مانند روغن درخت چای، روغن نارگیل و سرکه می‌توانند به خفه‌کردن شپش یا شل‌شدن چنگال آنها روی ساقه مو کمک کنند. در حالی‌که داروهای طبیعی ممکن است برای پوست سر بهتر باشند؛ اما ممکن است به اندازه درمان‌های شیمیایی در آلودگی‌های شدید موثر نباشند.
علاوه‌بر این، روش‌هایی مانند شانه‌کردن برای از بین‌بردن دستی شپش بسیار موثر هستند. ترکیب این روش‌ها شانس ریشه‌کنی موفق شپش را افزایش می‌دهد. برای تعیین بهترین راه‌های درمان شپش بر اساس شدت آلودگی و ترجیحات فردی، مشورت با یک پزشک یا متخصص بهداشتی ضروری است. در ادامه برخی از درمان‌های خانگی و درمان‌های تجویزی را مشاهده می‌کنید.
راه‌های درمان خانگی شپش
با وجود این‌که شواهد بالینی برای اثربخشی اکثر روش‌های درمان خانگی وجود ندارد؛ اما بسیاری از افراد این روش‌ها را ترجیح می‌دهند. در ادامه به معرفی برخی از درمان‌های خانگی برای مقابله با شپش می‌پردازیم.
شانه‌کردن موها با شانه شپش
باوجود این‌که شانه‌کردن موها یک درمان قطعی برای شپش سر نیست؛ اما یکی از راه‌های درمان شپش است. قبل از شانه‌کردن باید از نرم‌کننده استفاده کنید تا شانه‌کردن موها راحت‌تر باشد. این روش به برداشتن شپش‌ها و تخم‌های آن کمک می‌کند. برای اثربخشی این روش باید حداقل ۲ بار در روز کل موها را از ریشه تا انتها شانه کنید. این فرایند را باید حداقل ۲ هفته تکرار کنید تا زمانی‌که احساس کنید شپش بیشتری پیدا نمی‌کنید.
استفاده از نمک برای از بین‌بردن شپش
نمک یکی دیگر از راه‌های درمان شپش است. برای استفاده از این روش می‌توانید محلولی از نمک و سرکه درست کنید و روی موهای خود قرار دهید. بهتر است به این محلول آب داغ اضافه کنید. برای دسترسی به نتیجه بهتر، از این روش حداقل برای سه هفته استفاده کنید.
استفاده از سرکه برای ازبین‌بردن شپش
یکی دیگر از روش‌های خانگی درمان شپش، استفاده از سرکه است. از سرکه همراه با رزماری، روغن چای و مواد دیگر استفاده کنید. این محلول‌ها باید به مدت یک ساعت روی موها باقی بمانند و سپس با آب داغ شسته شوند.
استفاده از حنا برای درمان شپش
حنا یکی دیگر از موادی است که در درمان‌های خانگی شپش سر استفاده می‌شود. حنا را با آب داغ ترکیب کنید و این محلول را روی موها بمالید. حنا باید حداقل سه ساعت روی موها بماند تا کاملا جذب شود. سپس می‌توانید موها را به آرامی بشویید و با شانه مخصوص شپش شانه کنید تا شپش‌های بالغ و تخم آنها جدا شوند.
استفاده از جوش شیرین برای درمان شپش سر
برای استفاده از جوش شیرین بهتر است ابتدا موها را شانه کنید. سپس در یک کاسه محلولی از جوش شیرین و آب داغ آماده کنید و بعد از حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه شانه‌زدن، شانه را با آن ضد عفونی کنید. این عمل را چندبار ادامه دهید تا شپش‌ها کاملا جدا شوند.
استفاده از رنگ مو برای درمان شپش
یکی دیگر از راه‌های درمان خانگی استفاده از رنگ مو است. رنگ مو یک ماده شیمیایی است که باعث خفگی شپش‌ها و جداشدن آنها می‌شود. بنابراین اگر با شپش روبه‌رو شدید و شرایط استفاده از رنگ مو را دارید، می‌توانید از این روش در کنار راه‌های دیگر درمان شپش کمک بگیرید.
استفاده از روغن‌های گیاهی ضد شپش
مطالعات نشان می‌دهند که برخی از روغن‌های گیاهی روی درمان شپش تاثیرگذار هستند. از این روغن‌ها می‌توان به روغن درخت چای، رازیانه و نرولیدول اشاره کرد.
راه‌های درمان شپش و داروهای تجویزی
احتمال این‌که روش‌های خانگی برای درمان قطعی شپش سر کافی نباشند، بسیار زیاد است. در این مواقع باید به سراغ راه‌های درمان شپش با داروهای تجویزی بروید. به‌هرحال نباید فراموش کنید که دشمن قطعی شپش سر داروهای تجویزی هستند. به‌محض مواجهه با علائم شپش باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک عموما پس از بررسی‌های لازم یکی از این موارد را تجویز می‌کند.
- بنزیل الکل: روش کار بنزیل الکل به این صورت است که شپش‌ها را از اکسیژن محروم می‌کند و آنها را می‌کشد. استفاده از این ماده ممکن است عوارضی مانند قرمزی و خارش پوست سر را به‌همراه داشته باشد. از این ماده عموما برای ضدعفونی‌کردن دستگاه‌های پزشکی هم استفاده می‌شود. فراموش نکنید که بنزیل الکل می‌تواند باعث تشنج و واکنش‌های شدید در کودکان، به‌خصوص کودکان تازه متولدشده باشد. بنابراین، از این روش درمانی شپش نباید در کودکان کمتر از ۶ ماه استفاده کنید.
- اسپینوزاد: برای کودکان شش ماه و بزرگ‌تر عموما اسپینوزاد تجویز می‌شود. این محصول هم روی موهای خشک استفاده می‌شود و بعد از حدود 10 دقیقه با آب داغ شسته می‌شود. اسپینوزاد شپش زنده و تخم شپش را از بین می‌برد و معمولا استفاده از آن نیازی به تکرار ندارد.
- مالاتیون: این ماده هم یکی از راه‌های درمان شپش برای افراد بالای ۶ سال است. طریقه مصرف این شامپو به این صورت است که باید آن را روی موهای خشک ماساژ دهید و بعد از ۸ تا ۱۲ ساعت بشویید. شامپو مالاتیون مقدار زیادی الکل دارد، بنابراین فراموش نکنید که هرگز از سشوار مو روی آن استفاده نکنید. حرارت بالا می‌تواند این ماده را شعله‌ور کند.
- ایورمکتین: ایورمکتین هم یکی دیگر از داروهای شپش سر برای افراد با سن بالای شش ماه است. این محصول را هم باید روی موهای خشک استفاده کنید و پس از ۱۰ دقیقه با آب داغ شستوشو دهید.
روش‌های پیشگیری از آلودگی به شپش سر
پس از طی مراحل سخت درمان شپش سر، بسیار مهم است که اقدامات پیشگیرانه‌ای را برای جلوگیری از ابتلای مجدد به شپش درپیش بگیرید. همچنین این روش‌ها برای پیشگیری از ابتلا به شپش سر در افرادی که تا به حال تجربه آن را نداشته‌اند نیز موثر است.
- اطلاعاتتان را درباره شپش بالا ببرید: درک چگونگی گسترش شپش سر و محیط‌های مستعد شپش بسیار مهم است. به اعضای خانواده خود، به‌ویژه کودکان، در مورد اهمیت به اشتراک‌نگذاشتن وسایل شخصی مانند کلاه، برس و لوازم جانبی مو آموزش دهید.
- به‌طور مرتب بهداشت موها، پوست سر و شپش سر را بررسی کنید: این بررسی‌ها کمک می‌کنند تا هر گونه هجوم احتمالی این حشره را زودتر تشخیص دهید. از یک شانه دندانه‌ریز برای شانه‌کردن موها استفاده کنید. شانه‌کردن باید شامل تمام قسمت‌های سر باشد به‌خصوص پشت گوش‌ها و گردن، جایی‌که شپش‌ها تمایل دارند تخم‌های خود را بگذارند.
- از محصولات پیشگیرانه استفاده کنید: استفاده از محصولات پیشگیرانه مانند اسپری‌ها یا شامپوهای دافع شپش را فراموش نکنید. همچنین داروهای طبیعی مانند روغن درخت چای و... هم می‌توانند به‌عنوان درمان‌های پیشگیرانه برای جلوگیری از ابتلا به شپش سر استفاده شوند.
- لباس‌ها و ملافه‌ها را به‌طور منظم بشویید و خشک کنید: برای جلوگیری از انتشار شپش، ملافه‌ها، لباس‌ها، کلاه و سایر وسایل شخصی را در آب گرم و دمای بالا بشویید و خشک کنید. از جاروبرقی برای تمیزکردن مبلمان خانه و صندلی ماشین استفاده کنید. این موارد به از بین‌بردن هر گونه شپش یا تخم‌های باقی‌مانده آن روی وسایل و زمین کمک می‌کند. با اجرای این اقدامات پیشگیرانه می‌توانید خطر آلودگی مجدد را کاهش دهید و با شپش سر برای همیشه خداحافظی کنید.
چه زمانی باید برای درمان شپش سر با پزشک مشورت کنید؟
همان‌طور که گفته شد، برای درمان شپش سر راه‌های مختلفی وجود دارد که می‌توانید از آنها استفاده کنید. اگر با وجود تلاش بیش‌از حد برای از بین‌بردن شپش سر در خانه موفق نشدید، باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. پزشکان اطفال، متخصصین پوست یا مراکز تخصصی درمان شپش، می‌توانند توصیه‌های تخصصی و راه‌حل‌های مناسب را برای مقابله موثر با شپش سر به شما ارائه دهند.
همچنین نباید فراموش کنید که مشاوره با پزشک، به‌خصوص زمانی‌که با شپش سر در کودکان خردسال، زنان باردار یا شیرده و افرادی با پوست و مویی حساس یا دارای آلرژی سروکار دارید، بسیار مهم است. در شرایطی که با آلودگی شدید و تکرارشونده مواجه هستید هم باید به پزشک مراجه کنید.
پزشکان می‌توانند در تشخیص دقیق، انتخاب گزینه‌های درمانی مناسب و ریشه‌کنی موفقیت‌آمیز شپش سر به شما کمک کنند. علاوه‌بر این، جست‌وجوی کمک حرفه‌ای به شناسایی مسائل زمینه‌ای بالقوه‌ای که باعث ابتلا به شپش سر می‌شود، مانند اقدامات بهداشتی ضعیف، تماس نزدیک با افراد آلوده یا آلودگی مجدد کمک می‌کند.
سوالات متداول
ابتلا به شپش سر عموما بعد از چند روز مشخص می‌شود؟
حدود ۹ روز طول می‌کشد تا شپش بالغ از تخم آن خارج شود. بنابراین، اگر در بررسی پوست سر هیچ شپش بالغی مشاهده نمی‌کنید احتمال این‌که در مراحل اولیه ابتلا باشید زیاد است. عموما در کمتر از دو هفته می‌توانید شاهد شپش‌های بالغ بیرون‌آمده از تخم باشید.
بعد از مواجهه با علائم ابتلا به شپش سر باید به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
در صورت مواجهه با هریک از علائم شپش سر توصیه می‌شود هرچه سریع‌تر به پزشک پوست و مو مراجعه کنید. پزشک برای بررسی و تشخیص شپش از سایر مشکلات سر که ممکن است علائم مشابهی داشته باشند به شما کمک می‌کند.
شپش سر عموما تا چند روز امکان زنده‌بودن را دارد؟
طول عمر شپش سر متغیر است. نوع ماده شپش سر، حدود 30 روز امکان زنده‌بودن را دارد. درصورتی‌که شپش‌های نر طول عمر کمتری دارند و معمولا بیشتر از 15 روز زنده نمی‌مانند.
