انواع بیماری های کلیه و روز جهانی حمایت از بیماران کلیوی

در سال 2006 سازمان جهانی کلیه (World Kidney Day) با همکاری سازمان جهانی سلامت (WHO) روز دوم ماه مارس را به‌عنوان روز جهانی بیماران کلیوی نام‌گذاری کرد. بیماران کلیوی با چالش‌های زیادی روبه‌رو هستند و ما در این مقاله قصد داریم بخشی از آن‌ها را شرح دهیم. هدف از نامگذاری این روز افزایش آگاهی عموم مردم درباره نقش کلیه‌ها در سلامت جسم انسان، بیماری‌های کلیوی و علائم و عوارض‌ آن‌ها، راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های کلیوی و درمان آن‌هاست.

هر ساله یک موضوع خاص در روز جهانی بیماران کلیوی انتخاب می‌شود تا مورد توجه جامع جهانی و ملی قرار گیرد. برخی از این موضوعات عبارت‌اند از: کلیه‌ها و سلامت زنان، سلامت کلیه برای همه، اقدام سریع برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های کلیوی و غیره.

نقش کلیه‌ها در سلامت بدن انسان چیست؟

کلیه‌‌ها از حیاتی‌ترین اعضای بدن هستند که وظایف مختلفی را برعهده دارند. یکی از مهم‌ترین وظایف کلیه‌ها تصفیه خون است. کراتین، اسید اوریک، اوره و سموم داروهای مصرفی موجود در خون، توسط کلیه‌ها فیلتر می‌شوند و خون تصفیه شده در بدن جریان می‌یابد. همچنین مواد زائد و سموم از طریق ادرار از بدن دفع می‌شوند.

یکی دیگر از وظایف حیاتی کلیه‌ها برقراری تعادل مایعات بدن است. کلیه‌ها مولالیت و حجم خون را از طریق جذب و انتقال الکترولیت‌ها و آب تنظیم می‌کنند. در نتیجه این اقدام، تعادل اسیدی-بازی خون حفظ می‌شود و فشار خون بدن برقرار خواهد شد.

کلیه با آزاد کردن هورمون‌های اریتروپوئیتین، پروستاگلاندین، کلسیتریول و رنین نقش زیادی در انجام دادن فرآیندهای حیاتی بدن دارد. اریتروپوئیتین یک هورمون تاثیرگذار در تولید سلول‌های خونی است. رنین نقش مهمی در تنظیم حجم خون و فشار خون دارد. کلسیتریول همان شکل فعال ویتامین دی است که منجر به استحکام استخوان‌ها و جذب کلسیم می‌شود. پروستاگلاندین یک هورمون اساسی در تنظیم التهاب کلیه و گردش خون است.

 

در روز حمایت از بیماران کلیوی چه اقداماتی صورت می‌پذیرد؟

در روز حمایت از بیماران کلیوی اقدامات زیادی در جهت آگاه‌سازی عموم در رابطه با بیماری‌های کلیوی و حمایت از افرادی که از این بیماری رنج می‌برند صورت می‌گیرد. برخی از این اقدامات عبارت‌اند از:

برگذار کردن سمینار، نشست‌، نمایشگاه‌ و کارگاه‌هایی که هدف از ارائه آن‌ها معرفی بیماری‌های کلیوی، راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های کلیوی، علائم و عوارش ناشی از این بیماری است.

انجام دادن آزمایش‌ رایگان یا با هزینه‌ای بسیار ناچیز با هدف تشخیص بیماری‌های مربوط به کلیه.

ارائه مشاوره در زمینه سلامت کلیه‌ و درمان بیماری‌های مربوط به آن.

جمع‌آوری کمک‌های نقدی و معنوی برای حمایت از افرادی که از این بیماری رنج می‌برند. همچنین برگذاری خیریه برای تامین هزینه دیالیز، درمان و پیوند کلیه این افراد.

اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری مانند فعالیت‌های تلویزیونی و رادیویی، تهیه و توزیع پوسترهایی با موضوع بیماری‌های کلیوی و برگذاری جشنواره و مسابقات با هدف حمایت از بیماران کلیوی.

 

بیماری کلیوی چیست؟

بیماری‌های کلیوی زمانی بروز پیدا می‌کنند که کلیه‌ها نتوانند وظایف خود را به درستی انجام دهند. این اتفاق ممکن است در اثر بالا بودن فشار خون، دیابت و سایر بیماری‌های مزن در طولانی مدت رخ دهد. بیماران کلیوی با معضلات جسمی زیادی از جمله آسیب دیدگی عصب‌ها، ضعیف شدن استخوان‌ها و سوء تغذیه روبه‌رو هستند. لازم به ذکر است در صورت عدم کنترل بیماری، این احتمال وجود دارد که کلیه‌ها به طور کامل از بین بروند. در چنین شرایطی بیماران کلیوی مجبور به انجام دیالیز هستند. این کار نمی‌تواند منجر به درمان بیماری کلیوی شود اما در افزایش طول عمر بیمار تاثیرگذار است.

 

 

انواع بیماری‌های رایج بیماران کلیوی و علت به وجود آمدن آن‌ها چیست؟

بیماری مزمن کلیوی

یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مربوط به کلیه بیماری CKD یا بیماری مزمن کلیه است. CKD یکی از بیماری‌های مزمن و طولانی مدت است که در طول زمان درمان نمی‌شود و معمولا در افرادی که به فشار خون بالا مبتلا هستند به وجود می‌آید.

رگ‌های خونی ریزی به نام گلومرول در کلیه‌ها وجود دارد که تصفیه خون درون آن‌ها انجام می‌شود. هایپرتنشن یا فشار خون بالا سبب افزایش فشار بر روی گلومرول‌ها خواهد شد. به مرور زمان افزایش فشار سبب آسیب دیدن عروق و اختلال در عملکرد کلیه‌ها می‌شود و در نهایت عملکرد کلیه‌ها به قدری ضعیف شده که این اندام قادر به انجام وظایف خود به درستی نخواهد بود. عموما بیمارانی که در این مرحله هستند، تحت دیالیز قرار می‌گیرند. به کمک دیالیز مواد زائد و مایعات اضافه خون تصفیه خواهد شد.

یکی دیگر از علت‌های بیماری مزمن کلیوی عارضه شایع دیابت است. این عارضه سبب افزایش قند خون در بدن خواهد شد که به مرور زمان سبب آسیب به کلیه‌ها می‌شود. در چنین وضعیتی خون به درستی در کلیه‌ها تصفیه نخواهد شد.

 

سنگ کلیه

یکی از مشکلات شایع کلیوی نام آشنای سنگ کلیه است. زمانی که مواد معدنی و سایر موادی که در خون جریان دارند، به شکل توده‌های جامد و متبلور در‌می‌آیند سنگ کلیه رخ می‌دهد. این توده‌ها از جنس سنگ هستند و عموما هنگام ادرار از بدن بیمار خارج می‌شوند. دفع سنگ کلیه یک عارضه بسیار دردآورد است، با این وجود به ندرت سبب آسیب جدی به کلیه خواهد شد.

 

 

پلی‌کیستیک

این عارضه یکی از بیماری‌های ژنتیکی کلیه است که سبب به وجود آمدن کیست‌های کوچکی به شکل کیسه‌های مایع در این اندام خواهد شد. پلی‌کیستیک در عملکرد کلیه اختلال ایجاد می‌کند و سبب نارسایی این اندام خواهد شد.

 

 

گلومرولونفریت

گلومرولونفریت در واقع همان التهاب گلومرول‌های کلیه است. گلومرول‌ها ساختار بسیار کوچکی دارند و با تصفیه خون درون کلیه‌ها نقش حیاتی در عملکرد این اندام دارند. این عارضه عموما در افرادی به وجود می‌آید که در بدو تولد یا مدتی پس از آن دچار عفونت یا اختلالاتی می‌شوند (ناهنجاری‌های ژنتیکی). لازم به ذکر است گلومرولونفریت در بیماران کلیوی عموما به صورت خود به خودی بهبود می‌یابد.

عفونت دستگاه اداری

UTlS یا عفونت دستگاه ادراری نوعی عفونت باکتریایی است که ممکن است در قسمت‌های مختلف دستگاه ادراری-تناسلی ایجاد شود. این بیماری در میان بانوان شایع‌تر است. UTlS در بسیاری از مواقع به راحتی قابل درمان خواهد بود؛ اما با این وجود اگر به آن توجه نشود و اقدامات لازم جهت درمان آن صورت نگیرد به کلیه‌ها سرایت می‌کند و سبب اختلال و نارسایی عملکرد این اندام خواهد شد.

علائم بیماری کلیوی چیست؟

در بیماران کلیوی ممکن است در ابتدا علائمی از بیماری ظاهر نشود و تا زمانی که علائم شدید به وجود نیاید، بیمار به آن توجه نکند. در ادامه به برخی از علائم این بیماری که ممکن است در مراحل اولیه به شما هشدار دهد اشاره کرده‌ایم:

عدم ترکز

خواب ناآرام

خستگی و احساس کسلی

کاهش اشتها

پف دور چشم هنگام بیداری از خواب صبحگاهی

احساس گرفتگی عضلات

تکرار ادرار به‌ویژه در اواخر شب

ورم پاها

علائم زیر در صورت تشدید نشان دهنده پیشرفت بیماری کلیوی است:

استفراغ

ایجاد تغییرات در ادرار

از بین رفتن اشتها

حالت تهوع

کاهش گلبول‌های قرمز خون و ایجاد عارضه کم خونی

هیپرکالمی یا افزایش غیر منتظره سطح پتاسیم

کاهش میل جنسی

ایجاد التهاد در کیسه‌ای پر از مایع که قلب را احاطه کرده است (پریکارد).

 

بیماری‌های کلیوی چه عوارضی دارند؟

نارسایی کلیه قسمت‌های مختلفی از بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اصلی‌ترین عوارض این عارضه عبارت‌اند از:

انباشته شدن مایعات در بدن سبب فشار خون بالا، تورم دست و پا و جمع شدن مایعات در ریه‌ها می‌شود

با افزایش ناگهانی میزان پتاسیم در بدن عملکرد قلب دچار اختلال خواهد شد و حتی ممکن است حیات انسان را تهدید کند

افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی

کم خونی

پریکاردیت

تضعیف استخوان‌ها و افزایش احتمال شکستگی آن‌ها

کاهش میل جنسی

کاهش قدرت باروری

اختلال در سیستم عصبی مرکزی که سبب عدم تمرکز، تشنج و تغییر شخصیت خواهد شد

تضعیف سیستم ایمنی و کاهش پاسخ دفاعی که می‌تواند بدن را در برابر عوامل بیماری‌زا و عفونت آسیب‌پذیر کند

به خطر انداختن سلامت مادران باردار و جنین

درمان بیماران کلیوی چگونه است؟

نارسایی کلیوی زمانی در حالت حاد قرار دارد که کلیه‌های بیمار ناگهانی به طور کامل از کار می‌افتد. لازم به ذکر است این اتفاق ممکن است تنها چند ساعت یا چند روز رخ دهد. در چنین شرایطی اگر مشکل جدی نباشد، کلیه‌ها به صورت خودبه‌خودی بهبود پیدا می‌کنند. در بسیاری از مواد اگر مشکلات حاد کلیوی زود تشخیص داده شوند، احتمال درمان آن‌ها بسیار زیاد است. درمان این بیماری ممکن است از طریق مصرف دارو، تغییر رژیم غذایی و مصرف دارو یا دیالیز صورت بپذیرد.

اگر بیماران کلیوی مدت زمان طولانی درگیر این عارضه شوند، گفته می‌شود بیماری از نوع مزمن است. بیماری مزمن کلیوی با همکاری بیمار و پزشک قابل مدیریت است. با کاهش سرعت بیماری کلیه‌ها می‌توانند به کار خود ادامه دهند، یعنی مواد سمی و آب اضافه را از خون فیلتر کنند تا در هنگام ادرار از بدن خارج شوند. در وحله اول پزشک شرایط بیمار را بررسی می‌کند تا علت بیماری کلیوی را بفهمد. به عنوان مثال ممکن است بیماری کلیوی در اثر فشار خون بالا یا دیابت اتفاق بیفتد. در این صورت متناسب با وضعیت بیمار برای او دارو تجویز می‌شود یا رژیم غذایی او دچار تغییر خواهد شد و اگر به دیابت مبتلا است باید آن را کنترل کند.

پزشک متخصص معمولا برای بیماران کلیوی رژیم‌های غذایی در نظر می‌گیرد که مقدار پروتئین، پتاسیم، فسفات و سدیم کمتری دارند. خارج کردن این مواد مغذی از خون در صورت بیماری کلیوی سخت خواهد بود. درواقع تجویز رژیم غذایی خاص به کلیه‌ها کمک می‌کند که به‌سختی کار نکنند. در رژیم‌های خاص ممکن است در رابطه با میزان مایعات مصرفی هم محدودیت‌هایی در نظر گرفته شود.

زمانی که کلیه‌ها نتوانند از پس دفع مواد زائد برن برآیند، گفته می‌شود کلیه‌ها دچار نارسایی انتهایی کلیه یا اصطلاحا (ESRD) شده‌اند. در چنین شرایطی درمان نهایی کلیه به دو صورت زیر قابل انجام است.

دیالیز: هنگامی که کلیه‌ها نتوانند مواد سمی و مایعات اضافه را از بدن خارج کنند، بیمار می‌بایست تحت دیالیز قرار گیرد. دیالیز خود به دو صورت انجام می‌پذیرد. نوع اول همودیالیز است که در آن مواد زائد و مایعات اضافه از طریق دستگاهی به نام دستگاه دیالیز از بدن خارج می‌شود. نوع دوم دیالیز صفاتی است و در آن یک لوله نازک (کانتر) درون شکم قرار می‌گیرد، سپس از طریق این لوله محلولی وارد شکم بیمار می‌شود که می‌‌تواند مواد سمی و مایعات اضافه را جذب و از بدن خارج کند.

پیوند کلیه: از طریق عمل جراحی یک کلیه سالم از طرف اهدا کننده در بدن فرد بیمار جایگزین می‌شود. پس از پیوند کلیه بیمار می‌بایست تا پایان عمر دارو مصرف کند، زیرا بدن ممکن است کلیه جدید را پس بزند.

 

بیماری کلیوی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در وحله اول پزشک برای تشخیص بیماری کلیوی از افراد مراجعه کنند سوالاتی در رابطه با سابقه بیماری مورد نظر در خانواده، کمتر یا بیشتر شدن میزان ادرار و داروهایی مصرفی می‌پرسد. سپس بیمار را معاینه فیزیکی خواهد کرد. پزشکان متخصص عموما برای تشخیص بهتر موارد زیر را از بیمار درخواست می‌کنند:

آزمایش خون برای مشخص شدن میزان مواد زائد موجود در خون بیمار

سونوگرافی یا دیگر آزمایش‌های تصویربرداری که پزشک به کمک آن‌ها می‌تواند کلیه‌های بیمار را مشاهده کند

آزمایش ادرار جهت مشخص شدن نارسایی کلیه

بیوپسی که در آن برای تشخیص علت بیماری کلیوی، بافت کلیه بیمار برای انجام آزمایش‌های لازم به آزمایشگاه فرستاده می‌شود

برای پیشگیری از بیماری کلیوی چه اقداماتی توصیه می‌شود؟

اگر می‌خواهید شانس ابتلا به بیماری‌های کلیوی را کاهش دهید، پیشنهاد می‌کنیم روی دو بیماری فشار خون بالا و دیابت متمرکز شوید. این بیمارها تهدید‌های بزرگی برای سلامت کلیه هستند. متاسفانه این دو عارضه در جوامع امروزی بسیار شایع‌اند و بسیاری از افراد با وجود اینکه به یکی از این دو بیماری مبتلا هستند، اما از آن اطلاعی ندارند. اگر مدت زمان زیادی از بررسی پزشکی شما می‌گذرد، لازم است زمانی را برای مراجعه به پزشک در برنامه خود قرار دهید.

افراد درگیر فشار خون یا دیابت برای حفظ سلامت دیگر اندام‌های بدن به‌ویژه کلیه، می‌بایست برای کنترل آن تلاش کنند. این اقدام کلیه‌ها را از خطر فرسودگی اضافه که در گذر زمان به دلیل سطح بالای فشار خون و قند خون بدن ایجاد می‌شود، در امان نگه خواهد داشت. عادت‌‌های سالم خود مانند سیگار نکشیدن، رژیم غذایی سالم، ورزش کردن، عدم مصرف الکل و مواد مخدر را تقویت کنید. همچنین مراقبت از قلب و وزن را به برنامه زندگی خود وارد کنید.

افرادی که در خانواده خود سابقه بیماری‌هایی همچون دیابت یا فشار خون دارند، بیشتر از بقیه احتمال درگیر شدن با بیماری‌های کلیوی را دارند. از این رو توصیه می‌شود به طور منظم آزمایش دهند تا از وضعیت کلیه‌ها آگاه شوند.

چه آزمایش‌‌هایی در جهت اطمینان از سلامت کلیه‌ها انجام می‌شود؟

آزمایش ادرار نشان دهنده میزان گلوکز خون و پروتئین موجود در ادرار است، وجود بیش از اندازه این مواد در ادرار نشان دهنده بیماری کلیوی خواهد بود.

بررسی فشار خون به طور منظم.

آزمایش قند خون که بعد از چند ساعت نخوردن غذا صورت می‌گیرد. این آزمایش میزان قند خون را نشان می‌دهد.

آزمایش هموگلوبین A1C که میانگین سطح قند خون بدن را در دو تا سه ماه گذشته مشخص می‌کند. این آزمایش جهت تشخیص دیابت انجام می‌شود.

تست کراتین جهت مشخص شدن میزان ضایعاتی که در اثر فعالیت‌های عضلانی ایجاد می‌شوند. یکی از نشانه‌های بیماری کلیوی بالا بودن سطح کراتینین است.

لازم به ذکر است انجام این آزمایشات نقشی در جلوگیری از بیماری‌های کلیوی ندارد، اما اگر این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود، درمان آن بسیار راحت‌تر خواهد بود. همچنین با شروع درمان در مراحل اولیه می‌توان از نارسایی کلیه جلوگیری کرد.

مصرف چه مواد غذایی در سلامت کلیه‌ها موثر است؟

بخش زیادی از سلامت کلیه‌ها به رژیم غذایی شما وابسته است. پزشکان و متخصصان مصرف 19 ماده غذایی زیر را برای حفظ سلامت کلیه‌ها توصیه کرده‌اند:

 

آب

پیاز

تخم کدو حلوایی

کلم

فلفل دلمه‌ای قرمز

گل کلم

سیر

سیب

ماهی‌های چرب

کرن‌بری

آب لیموترش

سیب‌زمینی شیرین

تمشک

انگور قرمز

گیلاس

توت‌فرنگی

بلوبری

کلم‌پیچ

هندوانه

روز جهانی حمایت از بیماران کلیوی با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت سلامت کلیه‌ها و چالش‌هایی که بیماران کلیوی با آن‌ها روبه‌رو هستند برگزار می‌شود. کلیه‌ها از اعضای حیاتی بدن هستند که وظایف مختلفی را انجام می دهند، از جمله تصفیه خون، تنظیم مایعات و الکترولیت ها، تولید هورمون‌ها و تثبیت فشار خون. بیماری های کلیوی می توانند در اثر عوامل مختلفی مانند فشار خون بالا، دیابت، عفونت، سنگ کلیه، پلیکیستیک، گلومرولونفریت و ژنتیک ایجاد شوند و باعث کاهش عملکرد کلیه ها و نارسایی آنها شوند. بیماران کلیوی با مشکلات جسمی و روحی زیادی مواجه هستند که می‌توانند کیفیت زندگی آنها را تحت تاثیر قرار دهند.

برخی از این مشکلات عبارت‌اند از: خستگی، کم خونی، تورم، تغییرات در ادرار، تهوع، استفراغ، کاهش میل جنسی، اختلالات عصبی، اختلالات قلبی و عروقی، تضعیف استخوان ها، سوء تغذیه و افزایش خطر عفونت. بیماری های کلیوی معمولا در مراحل اولیه علائم آشکاری ندارند و ممکن است بدون تشخیص مانده و پیشرفت کنند. بنابراین، آزمایش های منظم خون و ادرار برای شناسایی بیماری‌های کلیوی ضروری است. درمان بیماری های کلیوی بستگی به نوع و شدت آن‌ها دارد. در برخی موارد، مصرف دارو، تغییر رژیم غذایی و کنترل فشار خون و دیابت می‌تواند کمک کند. در موارد شدید، ممکن است به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز شود. روز جهانی حمایت از بیماران کلیوی یک فرصت است برای اطلاع رسانی، آموزش، مشاوره، آزمایش رایگان، جمع آوری کمک ها، برگزاری برنامه های فرهنگی و هنری و ابراز همدردی با بیماران کلیوی و خانواده‌های آن‌ها. این روز همچنین یک فراخوان است برای اهدای کلیه و نجات زندگی های بسیاری از بیماران کلیوی که منتظر یک کلیه سالم هستند.