تب دنگی، هر آنچه باید بدانید
تب دنگی یک بیماری ویروسی است که به صورت کلی در ایران شایع نمیباشد و بیشتر در مناطق استوایی و گرمسیری شایع میباشد اما متاسفانه در چند ماه گذشته شاهد شیوع بیشتر و انتشار بیماری تب دنگی در جهان و شیوع آن در کشور ایران میباشیم. با توجه به‌عدم وجود درمان قطعی و عوارض شدید ابتلا به بیماری تب دنگی و میزان موارد مرگ و میر گزارش شده آن، بر آن شدیم تا به طور مفصل در مورد تب دنگی، علائم آن، روش پیشگیری از ابتلا، تاثیر محصولات دافع حشرات در پیشگیری از آن و چندین مورد دیگر توضیحات کاملی را ارائه نماییم.
تب دنگی چیست؟
تب دنگی یا Dengue Fever یک بیماری ویروسی است که توسط ویروس دنگی ایجاد میشود. این بیماری از طریق نیش پشه‌ای به نام پشه آئدس یا Aedes aegypti به انسان منتقل میشود. تب دنگی به عنوان «تب استخوان شکن» نیز شناخته میشود، چرا که به دلیل درد شدید حاصل از آن بیمار تصور می‌کند استخوان‌هایش در حال شکستن هستند. برخی نشانه‌های تب دنگی عبارتند از تب، سردرد، حساسیت‌های پوستی مشابه سرخک و درد در ماهیچه‌ها و مفاصل.
اولین بار تب دنگی در سال ۱۷۷۹ شناخته شد. در اوایل قرن بیستم، دانشمندان دریافتند که این بیماری توسط ویروس دنگی ایجاد شده و از طریق پشه‌ها منتقل (یا پخش) میشود. میزان موارد مرگ و میر با بیماری تب دنگی به میزان ۱ در هزار نفر مبتلا گزارش شده است.
تب دنگی توسط چهار نوع ویروس دنگی ایجاد میشود. ممکن است تب دنگی در تعداد کمی از بیماران به یکی از دو گونه خطرناک و کشنده تبدیل شود. گونه اول تب هموراژیک دنگی است که باعث خونریزی، ترشح مایعات به بیرون از عروق خونی و کاهش پلاکت‌های خون میشود. گونه دوم سندروم شوک دنگی است که باعث افت فشار خون شدید میشود. اگر فردی به یکی از انواع ویروس دنگی مبتلا شود، تا آخر عمر به آن نوع ویروس مصونیت دارد. اگر چه، در برابر سه گونه دیگر فقط تا مدت محدودی مصونیت دارد.
علائم تب دنگی چیست؟
اکثر افراد مبتلا به دنگی بدون علامت میباشند یا فرم خفیف بیماری را تجربه میکنند و در عرض ۱ تا ۲ هفته بهبود می‌یابند. خوشبختانه به ندرت، تب دانگی می‌تواند شدید باشد و منجر به مرگ شود.
عموما هلائم بیماری ۴ تا ۱۰ روز بعد از ابتلا شروع می‌شوند و ۲ تا ۷ روز طول می‌کشند. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تب شدید (۴۰ درجه سانتیگراد یا بیشتز)
- سردرد شدید
- درد پشت چشم
- درد استخوانی شدید
- دردهای عضلانی و مفاصل
- حالت تهوع
- استفراغ
- تورم غدد
- کهیر و راش‌های پوستی
نکته:
افرادی که برای بار دوم به ویروس دنگی مبتلا می‌شوند بیشتر در معرض خطر فرم شدید دنگی قرار دارند.
علائم فرم شدید دنگی اغلب پس از از بین رفتن تب ظاهر میشود و شامل موارد زیر میباشند:
درد شدید شکم
استفراغ مداوم
تنفس سریع و پی در پی
خونریزی لثه یا بینی
خستگی
بی‌قراری
وجود خون در استفراغ یا مدفوع
تشنگی شدید و دهیدراته شدن بدن
پوست رنگ پریده و سرد
احساس ضعف شدید
افراد مبتلا به این علائم شدید باید فورا تحت مراقبت قرار گیرند.
پس از بهبودی، افراد مبتلا به تب دنگی ممکن است برای چند هفته احساس خستگی کنند.
علل ابتلا به بیماری دنگی
تب دنگی توسط یکی از چهار نوع ویروس دنگی ایجاد میشود. این بیماری مسری نیست و شما نمی‌توانید تب دنگی را با قرار گرفتن در اطراف یک فرد مبتلا دریافت کنید. در عوض، تب دنگی از طریق نیش پشه منتشر میشود.
روش انتقال ویروس دنگی
ویروس دنگی از طریق نیش پشه‌های ماده آلوده، به ویژه پشه آئدس آئجیپتی یا Aedes aegypti، به انسان منتقل میشود. گونه‌های دیگر در جنس Aedes نیز میتوانند به عنوان ناقل عمل کنند، اما سهم آنها معمولاً کمتر Aedes aegypti است. البته در سال ۲۰۲۳، افزایش انتقال بیماری دنگی بیشتر توسط Aedes albopictus در اروپا مشاهده شده است.
دو نوع پشه که اغلب ویروس‌های دنگی را منتشر میکنند، هم در داخل و هم در اطراف اقامتگاه‌های انسانی رایج هستند. هنگامی که پشه فردی را که به ویروس دنگی آلوده شده است نیش می‌زند، ویروس وارد پشه میشود. سپس وقتی پشه آلوده فرد دیگری را نیش می‌زند، ویروس وارد جریان خون آن فرد شده و باعث عفونت میشود.
پس از نیش زده شدن فرد توسط پشه و در دمای محیط (بین ۲۵ تا ۲۸ درجه سانتیگراد)، حدود ۴ تا ۱۲ روز طول می‌کشد تا میزان تکثیر ویروس در بدن به حدی برسد که موجب بروز علائم شود. البته این بازه زمانی، تنها تحت تاثیر دمای محیط نیست. عوامل متعددی مانند بزرگی نوسانات دمایی روزانه، ژنوتیپ ویروس و غلظت اولیه ویروس نیز میتوانند زمان انتقال ویروس توسط پشه را تغییر دهند
انتقال ویروس دنگی از مادر باردار
راه اصلی انتقال ویروس دنگی بین انسان شامل ناقلان پشه است. اما شواهدی مبنی بر امکان انتقال مادر (از مادر باردار به جنین) وجود دارد. هنگامی که مادر در دوران بارداری به عفونت دانگ مبتلا میشود، نوزادان ممکن است از زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و ناراحتی جنین رنج ببرند.
سایر حالت‌های انتقال
موارد نادری از انتقال از طریق فرآورده‌های خونی، اهدای عضو و انتقال خون ثبت شده است.
پشه آئدس چه شکلی است؟
پشه آئدس شکل خاصی دارد که آن را از دیگر پشه‌ها متمایز می‌کند. این پشه‌ها:
بدنی سیاه با نوارهای سفید روی پاها دارند. و یک الگوی سفید مشخص به شکل چنگک یا لایرا دیده میشود. آئدس معمولاً اندازه کوچکی دارند (حدود ۴ تا ۷ میلی‌متر)
عوامل خطر ابتلا به بیماری تب دنگی
قرار گرفتن در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری خطر قرار گرفتن در معرض ویروسی که باعث تب دنگی میشود را افزایش میدهد. مناطق پرخطر شامل جنوب شرقی آسیا، جزایر غربی اقیانوس آرام، آمریکای لاتین و آفریقا است. بنابراین در صورتی که شما در مناطق گرمسیری زندگی می‌کنید یا سفر می‌کنید باید مارقبت از خود را افزایش دهید
روش تشخیص تب دنگی
تشخیص تب دنگی معمولاً بر اساس علائم بالینی و تاریخچه سفر به مناطق با شیوع بالا صورت می‌گیرد. آزمایشات خونی نیز میتوانند برای تأیید تشخیص استفاده شوند. این آزمایشات شامل تشخیص آنتی‌ژن‌های ویروسی، آزمایشات مولکولی برای شناسایی RNA ویروس و تشخیص آنتی‌بادی‌های خاص ضد ویروس دنگی است.
روش درمان تب دنگی
تب دنگی چگونه درمان میشود؟
هیچ داروی مشخصی برای درمان تب دنگی وجود ندارد و پزشک یا متخصص بیماری عفونی و مناطق گرمسیری تنها میکوشد تا با دادن داروهای دیگر علائم بیماری را در در فرد مدیریت نماید
چگونه علائم تب دنگی را مدیریت کنم؟
مدیریت علائم تنها راه برای درمان تب دنگی است. توصیه‌های پزشکان یا متخصصین عفونی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
با نوشیدن آب و مایعات فراوان، خود را هیدراته نگه دارید.
تا حد امکان استراحت کنید.
درمان درد فقط با استامینوفن انجام شود
نکته مهم:
ایبوپروفن یا آسپرین عموما در مدیریت بیماری تب دنگی مصرف نمیشوند چراکه می‌تواند خطر خونریزی داخلی تهدید کننده زندگی را افزایش دهند.
درمان خانگی و داروهای موثر بر تب دنگی
برای مدیریت علائم خفیف تب دنگی در خانه، توصیه میشود که بیمار استراحت کافی داشته باشد و مقدار زیادی مایعات مصرف کند تا از دهیدراتاسیون جلوگیری شود. استفاده از داروهای مسکن مانند استامینوفن برای کاهش تب و درد نیز مفید است. از مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و آسپیرین باید خودداری شود، زیرا میتوانند خطر خونریزی را افزایش دهند.
به طور کلی روش‌های خانگی مدیریت بیماری تب دنگی شامل موارد زیر است:
- مصرف مایعات فراوان مانند آب، آب‌میوه و سوپ به جلوگیری از کم‌آبی کمک میکنند.
- استراحت کامل برای بهبود سریع‌تر و کاهش عوارض
- مصرف داروهای مسکن به خصوص استامینوفن می‌تواند به کاهش درد و تب کمک کند
- کمپرس سرد می‌تواند به کاهش تب کمک کند.
- رژیم غذایی سبک و مقوی مانند سوپ مرغ و میوه‌ها برای حفظ انرژی و مواد مغذی مفید هستند.
روش‌های پیشگیری از تب دنگی
واکسن
در مناطقی از جهان که تب دنگی شایع است، یک واکسن تب دنگی (Dengvaxia) برای افراد ۹ تا ۴۵ساله که قبلاً حداقل یک بار تب دنگی داشته‌اند تأیید شده است. این واکسن در سه دوز در طول ۱۲ ماه تزریق میشود.
این واکسن فقط برای افرادی تایید شده است که سابقه مستند تب دنگی دارند یا آزمایش خونی که نشان دهنده عفونت قبلی با یکی از ویروس‌های دنگی است - به نام مثبت بودن سرمی - انجام داده‌اند. در افرادی که در گذشته تب دنگی نداشته‌اند (سرم منفی)، به نظر می‌رسد دریافت واکسن خطر ابتلا به تب دنگی شدید و بستری شدن در بیمارستان به دلیل تب دنگی در آینده را افزایش میدهد.
واکسن دنگی برای مسافران یا افرادی که درمناطق پرخطر زندگی میکنند در دسترس نیست و تنها برای مبتلایان قبلی تجویز میشود، بنابراین موثرترین راه کنترل پشه ناقل و جلوگیری از نیش پشه میباشد
روش جلوگیری از نیش پشه ناقل دنگی
سازمان بهداشت جهانی تاکید می‌کند که واکسن به تنهایی ابزار موثری برای کاهش تب دنگی در مناطقی نیست که این بیماری شایع است. پیشگیری از نیش پشه و کنترل جمعیت پشه همچنان روش‌های اصلی برای جلوگیری از شیوع تب دنگی است.
اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید یا به منطقه‌ای سفر می‌کنید که تب دنگی در آن شایع است، این نکات ممکن است به کاهش خطر نیش پشه کمک کند:
در مناطق آلوده در خانه‌های دارای تهویه مطبوع یا با غربالگری هوای خوب بمانید. پشه‌هایی که حامل ویروس‌های دنگی هستند از صبح تا غروب بیشتر فعال هستند، اما میتوانند شب‌ها نیز نیش بزنند.
لباس محافظ بپوشید. وقتی به مناطق آلوده به پشه می‌روید، پیراهن آستین بلند، شلوار بلند، جوراب و کفش بپوشید.
از محصولات دافع حشرات استفاده کنید. برای مثال میتوانید اسپری درمین یا همان پرمترین را روی لباس، کفش، وسایل کمپینگ و توری تخت خود اسپری کنید. همچنین میتوانید از انواع قلم‌ها و کرم‌های دافع حشرات استفاده نمایید. همچنین به صورت تئوری و عملی ثابت شده است که مصرف انواع قرص‌های ب-کمپلکس باعث تغییر بوی خون انسان برای پشه‌ها میشود و تا حد زیادی بوی خون را برای آنها ناخشنود میکنند که باعث دوری پشه‌ها می‌گردد
زیستگاه پشه‌ها را کاهش دهید. پشه‌هایی که حامل ویروس دنگی هستند معمولاً در خانه‌ها و اطراف آن زندگی میکنند و در آب راکد پرورش می‌یابند که می‌تواند در مواردی مانند لاستیک‌های مستعمل خودرو جمع شود. شما میتوانید با حذف زیستگاه‌هایی که پشه‌ها در آن تخم می‌گذارند به کاهش جمعیت آن کمک کنید. حداقل هفته‌ای یک بار ظروف خالی و تمیزی که آب راکد را در خود جای می‌دهند مانند ظروف کاشت گیاهان، ظروف حیوانات و گلدان‌های گل را خالی و پاک‌سازی نمایید
استفاده از توری برای پنجره‌ها
نخوابیدن در فضای باز، استفاده از توری برای پنجره‌ها، استفاده از پشه‌بند در صورت خوابیدن در فضای باز، استفاده از حشره کش‌ها در صورت دیدن پشه در محل سکونت یا اقامت و نصب توری برای محافظت از کودکان بر روی کالسکه از جمله روش‌های محافظتی در برابر تب دنگی است.
واکسن‌ها و تحقیقات جاری
در سال‌های اخیر، واکسن‌های متنوعی برای تب دنگی تولید و برای استفاده در انسان تأیید شده‌اند. این واکسن‌ها میتوانند به کاهش شیوع بیماری کمک کنند، اما تحقیقات برای یافتن داروهای ضد ویروس موثر همچنان ادامه دارد. برخی داروهای ضد ویروسی که ممکن است در آینده مفید باشند، شامل ریباویرین، اینترفرون و کلروکین هستند.
میزان شیوع تب دنگی
تحقیقات تخمین می‌زنند که تقریباً ۴۰۰ میلیون نفر در سال به دنگی مبتلا می‌شوند، اما اکثر آنها (حدود ۸۰ درصد) هیچ علامتی ندارند. تب دنگی در بیش از ۱۰۰ کشور جهان شیوع دارد و هرساله میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار میدهد. بیشترین موارد در مناطق آسیای جنوب شرقی، اقیانوسیه، آمریکای جنوبی و مرکزی و برخی مناطق آفریقا گزارش شده است. شیوع تب دنگی در سال‌های اخیر به دلیل تغییرات آب و هوایی، افزایش جمعیت و مسافرت‌های بین‌المللی رو به افزایش بوده است.
میزان شیوع تب دنگی در ایران
در ایران، تب دنگی بیشتر در مناطق جنوبی و حاشیه خلیج فارس شیوع دارد. با توجه به شرایط آب و هوایی و وجود پشه‌های ناقل در این مناطق، احتمال بروز بیماری در این مناطق بیشتر است. با این حال، اقدامات بهداشتی و کنترل ناقلین می‌تواند به کاهش شیوع بیماری کمک کند.
در سال ۱۴۰۳، ایران با چالش‌های جدیدی در زمینه شیوع بیماری تب دنگی مواجه شده است. طبق گزارش‌های منتشر شده، تاکنون حدود ۱۲۰ نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند و متأسفانه سه نفر نیز جان خود را از دست داده‌اند. بیشتر موارد ابتلا مربوط به افرادی است که به امارات متحده عربی سفر کرده‌اند و در آنجا به ویروس آلوده شده‌اند.
علاوه بر این، گزارش‌هایی از مشاهده پشه ناقل بیماری در شش استان ایران شامل هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، مازندران، گیلان و گلستان وجود دارد. هرچند تاکنون هیچ مورد آلودگی محلی از طریق این پشه‌ها ثبت نشده است، اما نگرانی‌ها در مورد احتمال گسترش محلی بیماری همچنان وجود دارد.
وزارت بهداشت ایران اقدامات پیشگیرانه‌ای مانند نظارت دقیق و اطلاع‌رسانی عمومی را برای جلوگیری از گسترش این بیماری در کشور انجام میدهد. این اقدامات شامل توزیع کیت‌های آزمایش و پایش دقیق مناطقی است که احتمال وجود پشه آئدس در آنها بیشتر است.
دستورالعمل وزارت بهداشت ایران
وزارت بهداشت ایران برای پیشگیری و کنترل تب دنگی دستورالعمل‌های مشخصی را صادر کرده است. این دستورالعمل‌ها شامل اقدامات پیشگیرانه مانند استفاده از پشه‌بند، پوشیدن لباس‌های بلند، استفاده از مواد دفع کننده حشرات و تخلیه آب‌های ساکن برای کاهش مکان‌های تولید مثل پشه‌ها است. همچنین، آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی در مورد علائم و نشانه‌های بیماری و روش‌های پیشگیری از انتقال آن نیز از جمله اقدامات مهم است.
حقایق کلیدی
تب دنگی یک عفونت ویروسی است که از طریق نیش پشه‌های آلوده به انسان منتقل میشود.
حدود نیمی از جمعیت جهان در حال حاضر در معرض خطر ابتلا به دنگی هستند و تخمین زده میشود که سالانه ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیون عفونت به آن مبتلا می‌شوند.
دنگی اغلب در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری در سراسر جهان، بیشتر در مناطق شهری و نیمه شهری یافت میشود.
در حالی که بسیاری از مبتلایان به عفونت دنگی بدون علامت هستند یا فقط بیماری خفیف دارند، این ویروس گهگاه می‌تواند باعث موارد شدیدتر و حتی مرگ شود.
پیشگیری و کنترل دنگی به کنترل ناقل بستگی دارد. هیچ درمان خاصی برای دنگی و به خصوص موارد شدید آن وجود ندارد و تشخیص زودهنگام و دسترسی به مراقبت‌های پزشکی مناسب تا حد زیادی میزان مرگ و میر دنگی شدید را کاهش میدهد.
نتیجه‌گیری
سالانه صدها میلیون نفر به دنگی مبتلا می‌شوند. حتی اگر بیشتر موارد خفیف یا حتی بدون علامت باشند، فکر دنگی شدید می‌تواند ترسناک باشد به خصوص که این بماری درمان قطعی ندارد و تزریق واکسن آن برای فردی که قبلا به آن مبتلا نشده باشد توصیه نمیشود و منطقی نمیباشد
خوشبختانه، شما میتوانید اقداماتی را برای کاهش خطر نیش پشه انجام دهید و مراقب علائم هشدار دهنده دنگی شدید باشید. اگر در سفر مریض شدید، مطمئن شوید که از کجا باید مراقبت‌های پزشکی اورژانسی دریافت کنید. مصرف مکمل‌های ب-کمپلکس و استفاده از پوشش‌های محافظتی و محصولات دافع حشزات خطر ابتلا به تب دنگی را به شدت کاهش میدهد
سوالات متداول
تب دنگی چگونه گسترش می‌یابد؟
دنگی توسط پشه‌های آئدس منتقل میشود. پشه‌ها فرد مبتلا به تب دنگی را نیش می‌زنند و سپس شخص دیگری را نیش می‌زنند و باعث عفونت می‌شوند.
آیا تب دنگی مسری است؟
تب دنگی مانند آنفولانزا مستقیماً از فردی به فرد دیگر مسری نیست. تنها راه ابتلا به دنگی از شخص دیگر این است که فرد باردار مبتلا شود.
تب دنگی چگونه تشخیص داده میشود؟
تب دنگی با آزمایش خون و بررسی تایرخچه سفر مبتلایان تشخیص داده میشود، عموما پزشک فرد را به آزمایشگاه ارجاع میدهد تا با آزمایش خون نشانه‌های ویروس دنگی را جستجو کند.
تب دنگی چقدر طول می‌کشد؟
علائم اولیه دنگی سه تا هفت روز طول می‌کشد. بیشتر مردم پس از این دوره احساس بهتری پیدا میکنند، اما برخی از آنها مبتلا به دنگی شدید تهدید کننده زندگی هستند که نیاز به درمان در یک مرکز پزشکی دارند.
آیا می‌توان از تب دنگی جان سالم به در برد؟
اکثر مردم از تب دنگی بدون هیچ گونه عارضه پایدار بهبود می‌یابند. اگر علائم تب دنگی را دارید، تقریباً ۱ در ۲۰ احتمال بدتر شدن آن به دنگی شدید دارید. اگر دنگی شدید دارید و بلافاصله در بیمارستان یا مرکز درمانی تحت درمان قرار می‌گیرید، بیش از ۹۹ درصد شانس بهبودی دارید.
عوارض تب دنگی در بارداری چیست؟
ابتلا به تب دنگی در بارداری می‌تواند باعث سقط جنین، وزن کم هنگام تولد یا زایمان زودرس شود.
آیا می‌توان چندین بار به تب دنگی مبتلا شد؟
بله، از آنجایی که حداقل چهار نوع (سویه) از ویروس دنگی وجود دارد، شما میتوانید بیش از یک بار به تب دنگی مبتلا شوید.
شما معمولاً در برابر اولین گونه‌ای که با آن بیمار می‌شوید مصون می‌شوید و نمی‌توانید دوباره به آن مبتلا شوید. اما بعد از آن میتوانید با یکی از سه سویه دیگر بیمار شوید. در واقع، اگر بیش از یک بار مبتلا به دنگی شوید، احتمال اینکه به شدت بیمار شوید، بیشتر است.
آیا تب دنگی کشنده‌تر از مالاریا است؟
خیر، در حالی که تنها درصد کمی از مبتلایان به هر یک از این بیماری‌ها در اثر آن می‌میرند، مالاریا در سراسر جهان از تب دنگی کشنده‌تر است.
از حدود ۴۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان که هر سال به دنگی مبتلا می‌شوند، حدود ۴۰۰۰۰ نفر به دلیل آن می‌میرند (حدود ۰.۰۱٪). از حدود ۲۷۱ میلیون نفر در سراسر جهان که هرساله به مالاریا مبتلا می‌شوند، حدود ۶۲۷۰۰۰ نفر به دلیل آن می‌میرند (حدود ۰.۳٪).
یادآوری این نکته مهم است که هر بیماری در برخی از نقاط جهان می‌تواند کشنده‌تر از سایر نقاط جهان باشد. کودکان آفریقایی به طور نامتناسبی در معرض خطر مرگ ناشی از مالاریا هستند، در حالی که مردم آسیایی بیشترین آسیب را به تب دنگی می‌دهند.
تب دنگی در کودکان چگونه است؟
کودکان هم مانند بزرگسالان میتوانند به ویروس دنگی مبتلا شوند و تفاوتی در میزان معصونیت در بزرگسالان و کودکان وجود ندارد، هرچند به طور منطقی علائم بیماری تب دنگی و میزان مرگ و میر آن در کودکان شدیدتر میباشد و با ناراحتی های بیشتری همراه است
